Verordening 2021/101 - Bijstandsprogramma voor de ontmanteling van de kerncentrale van Ignalina in Litouwen - Hoofdinhoud

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 34/18

Overeenkomstig Protocol nr. 4 betreffende de kerncentrale van Ignalina in Litouwen (1) (“Protocol nr. 4”), gehecht aan de Akte betreffende de toetredingsvoorwaarden voor de Tsjechische Republiek, de Republiek Estland, de Republiek Cyprus, de Republiek Letland, de Republiek Litouwen, de Republiek Hongarije, de Republiek Malta, de Republiek Polen, de Republiek Slovenië en de Slowaakse Republiek en de aanpassing van de Verdragen waarop de Europese Unie is gegrond (2) (“de Toetredingsakte”), heeft Litouwen zich ertoe verbonden de reactoren 1 en 2 van de kerncentrale van Ignalina uiterlijk op respectievelijk 31 december 2004 en 31 december 2009 te sluiten en deze reactoren vervolgens te ontmantelen.

In overeenstemming met de verplichtingen van de Toetredingsakte en met steun van de Unie heeft Litouwen beide reactoren binnen de respectieve termijnen gesloten en aanzienlijke vooruitgang geboekt met hun ontmanteling. De werkzaamheden om het niveau van stralingsrisico nog verder naar beneden te brengen, moeten worden voortgezet. Op basis van de beschikbare ramingen zijn voor dit doel na 2020 aanvullende financiële middelen nodig.

De activiteiten die onder deze verordening vallen, moeten voldoen aan de toepasselijke wetgeving van de Unie en de lidstaten. De ontmanteling van de kerncentrale van Ignalina moet worden uitgevoerd overeenkomstig de Uniewetgeving inzake nucleaire veiligheid, namelijk Richtlijn 2009/71/Euratom van de Raad (3), en de wetgeving inzake afvalbeheer, namelijk Richtlijn 2011/70/Euratom van de Raad (4). Op grond van artikel 4, lid 1, en artikel 7, lid 1, van Richtlijn 2011/70/Euratom van de Raad blijven de lidstaten de eindverantwoordelijkheid dragen voor het veilige beheer van verbruikte splijtstof en geproduceerd radioactief afval.

Het vervroegd sluiten en vervolgens ontmantelen van de kerncentrale van Ignalina, met twee van de voormalige Sovjet-Unie geërfde reactoren van het RBMK-type met een vermogen van 1 500 MW, was een ongekend grootscheepse onderneming die voor Litouwen uitzonderlijke financiële lasten met zich meebracht die niet in verhouding staan tot de omvang en de economische draagkracht van het land. Bij Protocol nr. 4 is bepaald dat de financiële steun van de Unie ter ondersteuning van de ontmanteling en om de gevolgen van de sluiting en ontmanteling van de kerncentrale van Ignalina te ondervangen na 2006 ononderbroken moet worden voortgezet en verlengd voor de periode van de volgende financiële vooruitzichten.

In deze verordening worden de financiële middelen vastgelegd voor de gehele looptijd van het bijstandsprogramma voor de ontmanteling van de kerncentrale van Ignalina in Litouwen (“het Programma”), hetgeen voor het Europees Parlement en de Raad gedurende de jaarlijkse begrotingsprocedure het voornaamste referentiebedrag moet zijn in de zin van punt 17 van het Interinstitutioneel Akkoord van 2 december 2013 tussen het Europees Parlement, de Raad en de Commissie betreffende de begrotingsdiscipline, samenwerking in begrotingszaken en een goed financieel beheer (5).

Het Programma moet een looptijd krijgen van zeven jaar om het gelijk te laten lopen met het meerjarig financieel kader dat is vastgesteld bij Verordening (EU, Euratom) 2020/2093 van de Raad (6).

Verordening (EU, Euratom) 2018/1046 van het Europees Parlement en de Raad (7) (“het Financieel Reglement”) moet op dit Programma van toepassing zijn. In het Financieel Reglement zijn de regels vastgelegd voor de uitvoering van de Uniebegroting, waaronder de regels voor subsidies, prijzen, aanbestedingen, indirect beheer, financieringsinstrumenten, begrotingsgaranties, financiële steun en de vergoeding van externe deskundigen.

Overeenkomstig het Financieel Reglement, Verordening (EU, Euratom) nr. 883/2013 van het Europees Parlement en de Raad (8) en Verordeningen (EG, Euratom) nr. 2988/95 (9), (Euratom, EG) nr. 2185/96 (10) en (EU) 2017/1939 (11) van de Raad moeten de financiële belangen van de Unie worden beschermd met evenredige maatregelen, onder meer op het gebied van preventie, opsporing, correctie en onderzoek van onregelmatigheden, waaronder fraude, terugvordering van verloren gegane, ten onrechte betaalde of onjuist bestede financiële middelen en, voor zover van toepassing, met administratieve sancties. Met name heeft het Europees Bureau voor fraudebestrijding (OLAF) overeenkomstig Verordeningen (Euratom, EG) nr. 2185/96 en (EU, Euratom) nr. 883/2013 de bevoegdheid administratieve onderzoeken in te stellen, met inbegrip van controles en verificaties ter plaatse, om vast te stellen of er sprake is geweest van fraude, corruptie of andere onwettige activiteiten waardoor de financiële belangen van de Unie zijn geschaad.

Het Europees Openbaar Ministerie (EOM) is overeenkomstig Verordening (EU) 2017/1939 bevoegd over te gaan tot onderzoek en vervolging van strafbare feiten waardoor de financiële belangen van de Unie worden geschaad als bepaald in Richtlijn (EU) 2017/1371 van het Europees Parlement en de Raad (12). Personen of entiteiten die middelen van de Unie ontvangen, moeten overeenkomstig het Financieel Reglement volledig meewerken aan de bescherming van de financiële belangen van de Unie, de nodige rechten en toegang verlenen aan de Commissie, OLAF, de Rekenkamer en, ten aanzien van de lidstaten die deelnemen aan nauwere samenwerking op grond van Verordening (EU) 2017/1939, het EOM, en ervoor zorgen dat derden die betrokken zijn bij de uitvoering van financiële middelen van de Unie gelijkwaardige rechten verlenen.

Deze verordening laat het resultaat onverlet van eventuele toekomstige staatssteunprocedures die kunnen worden ingeleid overeenkomstig de artikelen 107 en 108 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU).

De financiering op grond van deze verordening moet gericht zijn op activiteiten ter verwezenlijking van de veiligheidsdoelstellingen van de ontmanteling.

Het Programma moet ook betrekking hebben op het tot stand brengen van kennis en het delen van ervaringen. In het kader van het Programma opgedane kennis en ervaring en geleerde lessen in verband met het nucleaire ontmantelingsproces moeten in de Unie worden verspreid, in coördinatie en synergie met de andere relevante Programma’s van de Unie voor ontmantelingsactiviteiten in Bulgarije, Slowakije en de kerninstallaties van de Commissie op de locaties van het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek (“JRC”) van de Commissie; zulke maatregelen leveren namelijk de grootste meerwaarde voor de Unie op en dragen bij tot de veiligheid van de werknemers en de bevolking in het algemeen, alsook tot de bescherming van het milieu. De reikwijdte, procedure en economische aspecten van de samenwerking moeten nader worden beschreven in het meerjarig werkprogramma en kunnen ook het voorwerp zijn van overeenkomsten tussen de lidstaten en/of met de Commissie.

Het JRC moet de verspreiding van kennis onder verschillende belanghebbenden in de Unie op gecoördineerde wijze faciliteren, bijvoorbeeld door het verrichten van marktanalyses, evaluaties en beoordelingen van kennisbehoeften in de Unie, het uitstippelen van mogelijke koersen voor samenwerking, het in kaart brengen van geïnteresseerde belanghebbenden en omgevingen waarin de bij de uitvoering van het Programma tot stand gebrachte kennis de grootste meerwaarde zou opleveren, en het ontwikkelen van formats voor kennisdeling. De verspreiding van tot stand gebrachte kennis moet door het JRC worden gefinancierd. Elke lidstaat moet de mogelijkheid hebben het tot stand brengen van betrekkingen en uitwisselingen met het oog op kennisverspreiding te initiëren.

Bij de ontmanteling van de kerncentrale van Ignalina dient gebruik te worden gemaakt van de beste technische expertise die beschikbaar is, rekening houdend met de aard en de technische specificaties van de te ontmantelen installaties, zodat de veiligheid en de grootst mogelijke efficiëntie worden gewaarborgd en internationale beste praktijken in aanmerking worden genomen.

Litouwen en de Commissie moeten voor effectieve monitoring en controle van het verloop van het ontmantelingsproces zorgen om te waarborgen dat de in het kader van deze verordening toegewezen financiering zo veel mogelijk EU-meerwaarde oplevert, ook al ligt de eindverantwoordelijkheid voor de ontmanteling bij Litouwen. Dit omvat doeltreffende metingen van de voortgang en de prestatie, alsook de vaststelling van corrigerende maatregelen indien nodig. Daartoe moet een comité met monitorings- en informatietaken in het leven worden geroepen, dat gezamenlijk moet worden voorgezeten door een vertegenwoordiger van de Commissie en een vertegenwoordiger van Litouwen.

Op grond van de punten 22 en 23 van het Interinstitutioneel Akkoord van 13 april 2016 over beter wetgeven (13) moet dit Programma worden geëvalueerd op basis van overeenkomstig specifieke monitoringvoorschriften verzamelde informatie, waarbij echter administratieve lasten, in het bijzonder voor de lidstaten, en overregulering moeten worden vermeden. Die voorschriften moeten, waar passend, meetbare indicatoren omvatten als maatstaf om de effecten van het Programma in de praktijk te evalueren.

Het bedrag van de aan het Programma toegewezen kredieten, alsmede de programmalooptijd moeten op basis van de resultaten van het tussentijdse evaluatieverslag kunnen worden herzien.

Activiteiten die in het kader van deze verordening worden medegefinancierd, moeten worden vastgesteld binnen de begrenzingen als bepaald door het ontmantelingsplan dat door Litouwen is ingediend overeenkomstig Verordening (EU) nr. 1369/2013 van de Raad (14). In dit plan is de reikwijdte van het Programma, de eindtoestand in het ontmantelingsproces en de einddatum vastgesteld. In het plan komen ook de ontmantelingsactiviteiten, het bijbehorende tijdsschema, de kosten en de benodigde personele middelen aan bod. In voorkomend geval moet Litouwen geactualiseerde versies van het ontmantelingsplan ter overweging aan de Commissie voorleggen bij de voorbereiding van de werkprogramma’s.

Activiteiten uit hoofde van het Programma moet worden uitgevoerd met een gezamenlijke financiële inspanning van de Unie en van Litouwen. Er moet een maximumdrempel voor medefinanciering door de Unie worden vastgesteld overeenkomstig de medefinancieringspraktijk in het kader van de vorige programma’s. Rekening houdend met de praktijk van vergelijkbare programma’s van de Unie en de sterker geworden Litouwse economie, moet het medefinancieringspercentage van de Unie vanaf het begin van het Programma tot het einde van de uitvoering van de activiteiten die in het kader van deze verordening worden gefinancierd, 86 % van de in aanmerking komende kosten bedragen. De resterende financiering moet door Litouwen en uit andere bronnen dan de begroting van de Unie worden verstrekt, bijvoorbeeld internationale financiële instellingen en andere donoren.

Verordening (EU) nr. 1369/2013 moet daarom worden ingetrokken.

Er is terdege rekening gehouden met Speciaal verslag nr. 22/2016 van de Rekenkamer, getiteld “Bijstandsprogramma’s van de EU voor de ontmanteling van nucleaire installaties in Litouwen, Bulgarije en Slowakije: enige vooruitgang geboekt sinds 2011, maar cruciale uitdagingen in het verschiet”, de aanbevelingen ervan en het antwoord erop van de Commissie.

Er is nota genomen van de wetgevingsresolutie van het Europees Parlement van 17 januari 2019 over het voorstel voor een verordening van de Raad tot vaststelling van het bijstandsprogramma voor de ontmanteling van de kerncentrale van Ignalina in Litouwen (“het Ignalina-programma”) en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 1369/2013 van de Raad.

Het Programma valt binnen het toepassingsgebied van het Litouwse nationale programma voor de uitvoering van het beleid inzake het beheer van verbruikte splijtstof en radioactief afval dat is vastgesteld krachtens Richtlijn 2011/70/Euratom.

Om eenvormige voorwaarden te waarborgen voor de uitvoering van deze verordening, moeten aan de Commissie uitvoeringsbevoegdheden worden toegekend. Die bevoegdheden moeten worden uitgeoefend in overeenstemming met Verordening (EU) nr. 182/2011 van het Europees Parlement en de Raad (15).

De horizontale financiële regels die het Europees Parlement en de Raad op grond van artikel 322 VWEU hebben vastgesteld, moeten op deze verordening van toepassing zijn. Deze regels, die zijn neergelegd in het Financieel Reglement, bepalen met name de procedure voor het opstellen en uitvoeren van de begroting door middel van subsidies, aanbestedingen, prijzen en indirecte uitvoering, en voorzien in controles op de verantwoordelijkheid van financiële actoren. De op grond van artikel 322 VWEU vastgestelde voorschriften betreffen tevens het algemene conditionaliteitsregime voor de bescherming van de Uniebegroting.

De wijzen van uitvoering en vormen van Uniefinanciering in deze verordening moeten worden gekozen op grond van hun vermogen om de specifieke doelstellingen van de activiteiten te verwezenlijken en resultaten op te leveren, met name rekening houdend met de controlekosten, de administratieve lasten en het verwachte risico van niet-naleving. Daarbij moet het gebruik van vaste bedragen, vaste percentages en eenheidskosten worden overwogen, alsook financiering die niet gekoppeld is aan kosten als bedoeld in artikel 125, lid 1, onder a), van het Financieel Reglement,

“ontmanteling”: administratieve en technische maatregelen overeenkomstig nationaal recht waardoor het regulerende toezicht op een kerninstallatie geheel of gedeeltelijk kan worden opgeheven, en die gericht zijn op het waarborgen van de langdurige bescherming van de bevolking en het milieu, onder meer door de niveaus van residuele radionucliden in de materialen en op het terrein van de kerninstallatie te verlagen;

“ontmantelingsplan”: een document met gedetailleerde informatie over de voorgestelde ontmanteling, dat betrekking heeft op: de gekozen ontmantelingsstrategie; het tijdpad, het type en de volgorde van de ontmantelingsactiviteiten; de toegepaste strategie voor afvalbeheer, met inbegrip van vrijgave; de voorgestelde eindtoestand; de opslag en berging van het afval van de ontmanteling; het tijdschema van de ontmanteling; de kostenramingen voor de voltooiing van de ontmanteling; en de doelstellingen, verwachte resultaten, intermediaire streefdoelen, streefdatums en bijbehorende kernprestatie-indicatoren, waaronder, waar passend, indicatoren op basis van “earned value”. Het ontmantelingsplan wordt opgesteld door de vergunninghouder van de kerninstallatie en wordt opgenomen in de meerjarige werkprogramma’s van het Programma.

De algemene doelstelling van het Programma is Litouwen te steunen bij de ontmanteling van de kerncentrale van Ignalina, waarbij speciaal de nadruk wordt gelegd op het beheer van de daarmee verband houdende veiligheidsuitdagingen. Wanneer de verwijdering van verbruikte-splijtstofelementen uit de reactorgebouwen voltooid is, zijn de volgende belangrijke veiligheidsvraagstukken die in het kader van het Programma moeten worden aangepakt, de ontmanteling van de reactorkernen en de voortzetting van het veilige beheer van het afval van de ontmanteling en het afval uit het verleden.

In de financieringsperiode die in 2021 van start gaat, zal het Programma steun verlenen aan de activiteiten die zijn opgenomen in het ontmantelingsplan dat Litouwen heeft ingediend op grond van Verordening (EU) nr. 1369/2013, met name:

In het ontmantelingsplan van de kerncentrale van Ignalina staat de werkverdelingsstructuur van het Programma (de hiërarchische structuur van de activiteiten en projecten in verband met de ontmanteling van de kerncentrale van Ignalina). Het eerste niveau van die structuur bestaat uit de volgende zes punten:

Punt P.0 “Organisatie van de activiteit van de onderneming” heeft betrekking op het beheer van de onderneming, toezicht en kwaliteitsborging, monitoring van straling en milieu, fysieke beveiliging, engineeringadvies en juridische ondersteuning van de activiteiten van de onderneming en openbare communicatie.

Punt P.1 “Voorbereiding van de ontmanteling” heeft betrekking op de totstandbrenging van de voorwaarden voor ontmanteling (zoals inventarisatie van de apparatuur en radiologische karakterisering), de wijziging van de infrastructuur, de installatie van apparatuur en de bouw van faciliteiten, de isolatie van systemen en apparatuur, en de decontaminatie van processystemen, apparatuur en faciliteiten.

Punt P.2 “Ontmanteling/sloop van de faciliteit en sanering van het terrein” heeft betrekking op de ontmanteling van reactoren, de ontmanteling van procesapparatuur/-systemen en de voorbehandeling van afval, de sloop van faciliteiten, en sanering van het terrein.

Punt P.3 “Behandeling van verbruikte splijtstof” heeft betrekking op de behandeling en de opslag van verbruikte splijtstof.

Punt P.4 “Behandeling van afval” heeft betrekking op de behandeling, conditionering, opslag en berging van radioactief afval met een zeer geringe, geringe en gemiddelde radioactiviteit dat wordt voortgebracht door de operationele en ontmantelingsactiviteiten.

Punt P.5 “Post-exploitatieprogramma” heeft betrekking op de exploitatie en het onderhoud van faciliteiten, energiebronnen, de watervoorziening, afvalwater en waterzuivering.

Belangrijke veiligheidsuitdagingen in de financieringsperiode van 1 januari 2021 tot en met 31 december 2027 worden aangepakt door middel van activiteiten in het kader van de punten P.1, P.2 en P.4. Met name de ontmanteling van de reactorkernen wordt in punt P.2 behandeld. Kleinere probleempunten worden aangepakt in punt P.3, terwijl de punten P.0 en P.5 betrekking hebben op activiteiten ter ondersteuning van de ontmanteling.

Bij de voorbereiding van het meerjarige werkprogramma zal de Commissie in nauwe samenwerking met Litouwen dan ook overwegen de beschikbare bedragen volgens de in tabel 1 aangegeven prioriteiten te verdelen, onverminderd het bepaalde in artikel 8.

Tabel 1

In het kader van het Programma opgedane kennis en ervaring en geleerde lessen in verband met het ontmantelingsproces worden onder belanghebbenden in de Unie verspreid om de EU-meerwaarde van het Programma te bevorderen. Deze activiteiten kunnen omvatten:

Deze activiteiten worden voor 100 % van de subsidiabele kosten door de Unie gefinancierd.

De voortgang met deze activiteiten moet door het JRC worden gerapporteerd en moet worden gemeten aan de hand van de in zijn meerjarig werkprogramma vermelde indicatoren.

De berging van verbruikte splijtstof en radioactief afval in een diepe geologische bergingsplaats en de voorbereiding daarvan zijn uitgesloten van de in artikel 4, lid 1, bedoelde financiële middelen.

Beheer van radioactief afval:

Ontmanteling en decontaminatie: