Artikelen bij COM(2016)316 - Voordeel halen uit het milieubeleid van de EU door een regelmatige evaluatie van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid

Dit is een beperkte versie

U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.

EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 27.5.2016

COM(2016) 316 final

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

Voordeel halen uit het milieubeleid van de EU door een regelmatige evaluatie van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid


MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD, HET EUROPEES PARLEMENT, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

Voordeel halen uit het milieubeleid van de EU door een regelmatige evaluatie van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid

1. Hiaten in de tenuitvoerlegging en de gevolgen daarvan

In het verslag over de toestand van het milieu van het Europees Milieuagentschap uit 2015 staat: "De basis voor verbeteringen op korte en lange termijn in het milieu van Europa, de volksgezondheid en economische voorspoed rust op de volledige uitvoering van het beleid en op een betere integratie van de milieuproblematiek in het sectorbeleid dat verantwoordelijk is voor de grootste milieudruk en impact 1 ." In twee mededelingen, respectievelijk in 2008 2 en 2012 3 , heeft de Commissie de uitdagingen en oplossingen voor het aanpakken van de hiaten in de tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving geïnventariseerd.

De aard van de hiaten in de tenuitvoerlegging verschilt naargelang de individuele sectoren en lidstaten. Hiaten kunnen bestaan door de nationale milieuvoorschriften ter uitvoering van de EU-wetgeving, door de verwezenlijking van de overeengekomen hoofddoelstellingen inzake luchtkwaliteit, waterkwaliteit en biodiversiteit, door de voltooiing van de vereiste afval- en afvalwaterinfrastructuur, door de wijze waarop de autoriteiten communiceren met het publiek, door de toepassing van vrijwaringsmaatregelen, zoals de tijdige voltooiing van verplichte milieuplannen, bijvoorbeeld afvalbeheerplannen, en door de naleving van een brede reeks regels die gelden op het terrein, bijvoorbeeld een verbod op het dumpen van afval.

Zoals vastgesteld in de mededeling over de tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving van de Europese Gemeenschap uit 2008 moeten de volgende uitdagingen worden aangepakt: er wordt onvoldoende aandacht besteed aan termijnen en volledigheid, het kennis- en inzichtniveau is ontoereikend 4 , het bestuurlijk vermogen schiet tekort, het handhavingsbeleid en de handhavingspraktijk op nationaal en regionaal niveau zijn zwak en de investeringen in noodzakelijke infrastructuur voor vermindering van de verontreiniging zijn ontoereikend en lopen achter 5 .

Uit de resultaten van een in 2015 onder nationale milieu-instanties gehouden enquête blijkt dat er gemeenschappelijke onderliggende factoren zijn die de geringe vooruitgang inzake tenuitvoerlegging veroorzaken 6 . De belangrijkste onderliggende reden is onvoldoende capaciteit in de administratieve organen die verantwoordelijk zijn voor de handhaving van de wetgeving, inclusief onvoldoende capaciteit in de organisaties die verantwoordelijk zijn voor de milieuregelgeving en de handhaving daarvan, gevolgd door onvoldoende gegevens, bewijsmateriaal en informatie, alsmede een gebrek aan vaardigheden op het lokale niveau. Er werd vooral verwezen naar ongepaste sancties en boetes die geen afschrikking vormen voor zij die de wet overtreden.

Andere in de enquête genoemde factoren die bijdragen tot de slechte tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving en het milieubeleid omvatten de afwezigheid van coördinatie op regeringsniveau om de horizontale (op regeringsniveau) en verticale (tussen de bestuursniveaus, d.w.z. lokaal, regionaal en nationaal) samenhang van de prioriteiten te waarborgen en de onvoldoende integratie van milieuoverwegingen in de diverse beleidslijnen, programma's en projecten.

De onderliggende oorzaken van de hiaten in de tenuitvoerlegging moeten om minstens twee redenen op een alomvattende, systematische en coöperatieve wijze worden aangepakt.

Ten eerste veroorzaakt een slechte tenuitvoerlegging ecologische, economische en sociale kosten. Zo worden de kosten van de schade aan de gezondheid en het milieu ten gevolge van de luchtvervuiling uit Europese industriële installaties geraamd op meer dan 100 miljard euro per jaar 7 . De economische kosten die gepaard gaan met de ontoereikende tenuitvoerlegging van het milieuacquis werden in 2011 geraamd op ongeveer 50 miljard euro per jaar, inclusief de kosten met betrekking tot juridische procedures tegen lidstaten (inbreukprocedures) 8 . Dat betekent dat in de EU per maand meer dan 4 miljard euro aan onnodige kosten ontstaan, terwijl de ervaring heeft geleerd dat het naleven van de wetgeving veel goedkoper is dan het achteraf rechtzetten van de economische en ecologische kosten die met het uitblijven van maatregelen of te late maatregelen gepaard gaan 9 . Door de bestaande milieuvoorschriften niet ten uitvoer te leggen, worden sociale en economische kosten veroorzaakt. Indien het afvalstoffenbeleid van de EU tegen 2020 volledig zou worden nageleefd, zouden bijvoorbeeld 400 000 extra banen kunnen worden geschapen en zou de jaarlijkse omzet van de bedrijfstakken van het afvalbeheer en de recycling met 42 miljard euro kunnen worden verhoogd 10 . Op dezelfde wijze zouden, indien de bestaande waterwetgeving van de EU volledig ten uitvoer zou worden gelegd en alle waterlichamen de status 'goed' zouden bereiken, de gecombineerde jaarlijkse voordelen daarvan ten minste 2,8 miljard euro bedragen 11 . Het feit dat er tussen de lidstaten grote verschillen bestaan wat de voortgang van de tenuitvoerlegging betreft, leidt ook tot het ontstaan van belemmeringen voor de werking van de interne markt (een ongelijk speelveld voor ondernemingen).

Ten tweede wordt door niet-naleving van de milieudoelstellingen van de EU de geloofwaardigheid van zowel de nationale autoriteiten als de EU aangetast in de ogen van de burger. Het aanzienlijke aantal inbreuken, petities en klachten met betrekking tot het milieu 12 en de uitdagingen in verband met de behandeling ervan weerspiegelen de ontoereikende voortgang van de tenuitvoerlegging van het milieuacquis. Hoewel moet worden erkend dat de nationale rechtbanken en de nationale milieu-instanties, die in de eerste plaats verantwoordelijk zijn voor de tenuitvoerlegging van het EU-recht, inspanningen hebben geleverd om de milieuvoorschriften ten uitvoer te leggen en te handhaven, zijn die inspanningen onvoldoende geweest om de hiaten in de tenuitvoerlegging weg te werken. Het is in dit verband ook vermeldenswaard dat, hoewel sommige lidstaten en regio's uitstekende resultaten hebben geboekt inzake de tenuitvoerlegging van het milieuacquis, andere lidstaten en regio's achterblijven, waarvan sommige in aanzienlijke mate.

2. De behoefte aan een strategische en alomvattende aanpak

Hoewel de tenuitvoerlegging in de eerste plaats een taak van de lidstaten zelf is, heeft de Commissie, als hoedster van de Verdragen, haar eigen rol als onderdeel van haar verantwoordelijkheid om toe te zien op de toepassing van de door de Europese Unie aangenomen wetgeving. Inbreukprocedures blijven uiteindelijk een belangrijk instrument om de correcte tenuitvoerlegging van wettelijke bepalingen te waarborgen en er zijn gedurende meerdere jaren gerichte maatregelen genomen om de naleving door de lidstaten te bevorderen, met name op gebieden die slecht scoren wat de tenuitvoerlegging betreft. Dat is onder meer gebeurd in de sectoren van de afvalstoffen- en het waterbeheer. Dergelijke gerichte maatregelen blijven van cruciaal belang en zullen worden voortgezet, maar moeten worden geïntegreerd in een structurele aanpak om de sectoroverschrijdende aspecten aan te pakken, een compleet overzicht van de resultaten en de uitdagingen te verschaffen en de schaal en de reikwijdte te definiëren van de prioriteiten die niet alleen technische, maar ook politieke aandacht vereisen.

Een dergelijke strategische en alomvattende aanpak, die er momenteel niet is, moet het mogelijk maken om de onderliggende oorzaken van de hiaten in de tenuitvoerlegging in een vroeger stadium en in een partnerschap tussen de lidstaten en de Commissie te onderkennen en aan te pakken. Op basis van die diagnose zou de Commissie de eigen inspanningen van de lidstaten kunnen ondersteunen met technische expertise en beter gerichte financiële steun met behulp van bestaande EU-fondsen.

Dat is in overeenstemming met het zevende milieuactieprogramma, waarin van betere tenuitvoerlegging een prioriteit wordt gemaakt met het oog op de verwezenlijking van de doelstellingen van het programma en waarin ook wordt tegemoetgekomen aan de behoefte om de lidstaten op maat gesneden analyse en steun te bieden en het begrip van en inzicht in de hiaten in de tenuitvoerlegging te verbeteren 13 .

3. Beginselen en doelstellingen van de evaluatie van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid (EIR)

De overkoepelende doelstelling van het tenuitvoerleggingsinitiatief (Environmental Implementation Review, EIR) is de verwezenlijking van de doelstellingen van het bestaande milieubeleid en de bestaande milieuwetgeving ondersteunen, met volledige waarborging van de gelijke behandeling van de lidstaten. De in de bestaande overeengekomen beleidslijnen en voorschriften gedefinieerde doelstellingen vormen de reeks benchmarks waaraan de voortgang van de tenuitvoerlegging wordt getoetst.

Het EIR-proces moet inclusief en participatief zijn. De lidstaten zullen worden aangemoedigd om relevante belanghebbenden, zoals verschillende bestuursniveaus en organisaties uit de particuliere sector en het maatschappelijk middenveld, te betrekken bij de gesprekken over de belangrijkste hiaten in de tenuitvoerlegging en de mogelijke oplossingen.

Het EIR-proces zal flexibel zijn, ten eerste door rekening te houden met de specifieke nationale uitdagingen uit de beoordeling van de Commissie en ten tweede door ten volle te erkennen dat de lidstaten de wijze van en de middelen voor de tenuitvoerlegging kunnen kiezen, op voorwaarde dat hun maatregelen ertoe leiden dat de gemeenschappelijke doelstellingen van het milieuacquis en beleid worden verwezenlijkt.

Dit initiatief zal in synergie zijn met de bestaande werkzaamheden inzake de tenuitvoerlegging van het milieubeleid. De doelstellingen zullen zijn gebaseerd op informatie en gegevens die reeds worden verzameld door de Commissie (inclusief Eurostat en het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek), het Europees Milieuagentschap, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling enz. en door officiële nationale bronnen. Evenzo zullen de bevindingen van de diverse door de Commissie uitgevoerde geschiktheidscontroles van bestaande milieuwetgeving, inclusief die inzake milieuverslaglegging, en de effectbeoordelingen voor toekomstige wetgevingsvoorstellen in de EIR worden verwerkt.

De EIR zal derhalve door de Commissie worden uitgevoerd om:

een geïnformeerd en overzichtelijk beeld te verschaffen van de voortgang van elke lidstaat wat de belangrijkste hiaten in de tenuitvoerlegging betreft, gebaseerd op een reeks benchmarks die overeenstemmen met de bestaande overeengekomen beleidsdoelstellingen en de belangrijkste verplichtingen uit hoofde van de milieuwetgeving van de EU;

een gestructureerde dialoog met elke lidstaat mogelijk te maken over de prestaties en uitdagingen inzake de hiaten in de tenuitvoerlegging en over de te nemen maatregelen;

op maat gesneden ondersteuning te bieden aan de lidstaten om de tenuitvoerlegging van het milieuacquis en beleid van de EU te verbeteren;

de nalevingscultuur van de EU op het gebied van milieubeleid te verbeteren;

in een geïnformeerde basis te voorzien voor politieke debatten en beraadslagingen tussen de instellingen van de EU over de horizontale uitdagingen, kansen en mogelijke oplossingen om de hiaten in de tenuitvoerlegging verder weg te werken, beste praktijken en gemeenschappelijke problemen te inventariseren en te delen en optimaal gebruik te maken van de ervaring die in de gehele EU is opgedaan, en samen met alle belanghebbenden maatregelen te nemen om de hiaten in de tenuitvoerlegging aan te pakken.

4. De evaluatiecyclus van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid

Als eerste stap zullen om de twee jaar landenspecifieke rapporten worden opgesteld, waarbij de nadruk ligt op thema's die van essentieel belang zijn voor de milieuwetgeving en het milieubeleid in elke lidstaat. In het eerste deel worden thematische gebieden behandeld, zoals de circulaire economie, hulpbronnenefficiëntie en afvalstoffenbeheer; biodiversiteit, de bescherming van het mariene milieu, bodembescherming, groene infrastructuur en de raming van het natuurlijk kapitaal; luchtkwaliteit, waterkwaliteit en beheer, chemische stoffen en duurzame steden. Het tweede deel heeft betrekking op het ondersteunende kader en de instrumenten voor de tenuitvoerlegging, inclusief de kwaliteit van de administratieve capaciteit, het waarborgen van de naleving, de doelmatige toegang tot de rechter en tot verhaalmechanismen, toegang tot informatie over het milieu, alsmede kennis en bewijsmateriaal; milieubelastingen, afbouwen van subsidies die het milieu schaden, groene openbare aanbestedingen en investeringen. In de toekomst zullen de matiging van en de aanpassing aan de klimaatverandering op alle relevante thematische gebieden als horizontale kwesties worden benaderd.

In die rapporten zullen de belangrijkste uitdagingen voor en successen van elke lidstaat bij de tenuitvoerlegging van het milieuacquis en beleid van de EU worden benadrukt en mogelijke verdere stappen worden voorgesteld. De rapporten zullen worden gebaseerd op en als leidraad dienen voor de bestaande thematische bilaterale werkzaamheden van de Commissie en elke lidstaat inzake de tenuitvoerlegging van het milieubeleid en de integratie ervan in andere beleidsgebieden. De rapporten zullen het kader vormen voor dergelijke bilaterale dialogen met de landen en voor sectorale maatregelen voor nalevingsbevordering tussen de Commissie en de betrokken lidstaat. De Commissie zal de lidstaten raadplegen voor zij de rapporten afrondt, om zeker te zijn van de juistheid ervan. Na goedkeuring door de Commissie zullen de landenrapporten openbaar worden gemaakt.

De tweede stap, die zal zijn gebaseerd op het bovenstaande, is het scheppen van een kader voor besprekingen op hoog niveau over aanzienlijke hiaten in de tenuitvoerlegging die verschillende lidstaten gemeenschappelijk hebben. De belangrijkste bevindingen van de 28 landenspecifieke rapporten zullen worden samengevat in een begeleidend document dat samen met de rapporten zal worden bekendgemaakt. Afhankelijk van het belang van de bevindingen zal de Commissie specifieke themaverslagen opstellen om samen met de Raad verder onderzoek te doen naar bepaalde thema's die relevant zijn voor verschillende lidstaten en die bijzondere aandacht en inspanningen verdienen. Die themaverslagen zullen bij de Raad worden ingediend om van gedachten te wisselen over de benaderingen, ervaringen en beste praktijken die op dat gebied zijn ontwikkeld, met name wanneer er sprake is van grensoverschrijdende gevolgen voor het milieu en het concurrentievermogen.

De Commissie zal ook het Europees Parlement in kennis stellen van haar horizontale bevindingen, terdege rekening houdend met haar in de Verdragen vastgestelde toezichthoudende rol. Wat dezelfde belangrijke horizontale bevindingen betreft, zal zij ook contacten onderhouden met het Comité van de Regio's, om samen met lokale en regionale vertegenwoordigers het bewustzijn inzake specifieke maatregelen te versterken 14 . Bij haar follow-up van elke EIR-cyclus zal de Commissie rekening houden met de resultaten van die dialogen.

Vanaf de tweede cyclus zal de Commissie verslag uitbrengen over de vorderingen inzake de tenuitvoerlegging, met inbegrip van een follow-up van de conclusies van de vorige cyclus.

5. Verwachte voordelen

Met de EIR wordt beoogd door middel van aanvullende handhaving de doeltreffendheid en de efficiëntie van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid en de milieuwetgeving te verbeteren. Een duidelijk voordeel van die aanpak is dat er op een preventieve en transparante wijze belangrijke problemen en mogelijk structurele oplossingen aan het licht kunnen komen, in sommige gevallen zelfs vóór de uiterste termijn voor naleving is verstreken en de handhavingsmechanismen in werking moeten treden. Bewustzijn inzake de structurele maatregelen van de lidstaten en doeltreffendheid bij het aanpakken van de onderliggende oorzaken van hiaten in de tenuitvoerlegging spelen een cruciale rol bij het bepalen van de wijze waarop de Commissie de handhaving benadert. Door een betere tenuitvoerlegging wordt het vertrouwen van de burgers in het milieurecht van de Unie versterkt, het wederzijdse vertrouwen tussen de lidstaten vergroot en een gelijk speelveld gecreëerd voor marktdeelnemers die actief zijn op de interne markt 15 . Bovendien is betere regelgeving een kwestie van betere tenuitvoerlegging: hoe meer met de bestaande regels de doelstellingen worden verwezenlijkt waarvoor zij zijn vastgesteld, hoe minder nieuwe regelgevende maatregelen nodig zijn om de bestaande voorschriften te herzien of extra voorschriften vast te stellen.

De lidstaten zullen de kans krijgen om goede praktijken, kennis en expertise met elkaar uit te wisselen om hun individuele uitdagingen op milieugebied aan te pakken. Gemeenschappelijke milieuproblemen zullen duidelijk worden vastgesteld en kunnen in voorkomend geval gezamenlijk worden aangepakt. In het algemeen leidt een beter begrip tot meer aanvaarding van en steun voor de resultaten van de EIR. Een volledig beeld van de inspanningen van elke lidstaat kan kansen bieden om van elkaar te leren (peer-to-peer). Dat moet ook bijdragen tot een meer gericht gebruik van EU-middelen, een hogere absorptiegraad bevorderen en duidelijk maken wat de echte behoeften en prioriteiten zijn van het beleid voor slimme investeringen. De resultaten van de lidstaten bij het aanpakken van de uitdagingen waarmee zij worden geconfronteerd, alsmede de kosten en baten van de noodzakelijke maatregelen zullen bovendien zichtbaarder zijn voor het publiek en de belanghebbenden.

De Commissie zal de kans krijgen om mogelijke structurele oplossingen te inventariseren voor problemen met de tenuitvoerlegging van milieubeleid en wetgeving, om in een vroeg stadium bewustzijn te creëren en om het preventieve aspect van de toepassing van het recht van de Unie te versterken. Dat zal de lidstaten in staat stellen om beter te anticiperen op de problemen die corrigerende maatregelen vereisen, in overeenstemming met de in artikel 191 van het Verdrag betreffende de werking van de EU 16 neergelegde beginselen van openbare orde. Het EIR-proces zal eveneens een beter inzicht verschaffen in de uitdagingen waarmee de nationale autoriteiten bij het toepassen van het recht van de Unie worden geconfronteerd, wat ook nuttig is bij het herzien van bestaande of het voorstellen van nieuwe milieuwetgeving. Met het initiatief zal beter gebruik worden gemaakt van de gegevens waarover de Commissie al beschikt, aangezien de beschikbare informatie in het kader van het initiatief op een meer gerichte, landenspecifieke wijze moet worden verzameld en beoordeeld. Bovendien wordt met het initiatief inzake toezicht op de regelgeving 17 beoogd dat in de toekomst betere gegevens met betrekking tot het milieu beschikbaar zijn. Ten slotte zal de EIR een grensoverschrijdend overzicht verschaffen van de belangrijkste uitdagingen op het gebied van de tenuitvoerlegging.

6. Verhouding tot andere initiatieven

Het is de bedoeling dat de EIR nauw aansluit bij een bredere reeks activiteiten en initiatieven op het gebied van de tenuitvoerlegging. De EIR heeft betrekking op een breed scala aan milieukwesties, waarvan er sommige landenspecifieke kennis genereren die relevant kan zijn voor het Europees semester, en zal een gedetailleerdere dialoog en uitwisseling van praktijken met betrekking tot specifieke milieukwesties die relevant zijn voor de agenda voor groei en werkgelegenheid bevorderen. Bovendien zal de EIR bijdragen tot een betere kennis met betrekking tot de kwaliteit van het openbaar bestuur als een van de oorzaken van hiaten in de tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving, die strookt met de bredere analyse van de administratieve kwaliteit in het kader van het Europees semester.

In overeenstemming met de agenda voor betere regelgeving 18 wordt met dit initiatief het belang van de tenuitvoerlegging van bestaande juridische en beleidsverbintenissen onderstreept. De EU heeft een goed ontwikkeld milieubeleidskader dat tal van richtlijnen en andere, zachte beleidsdoelstellingen omvat, waarvan de tenuitvoerlegging meestal per sector wordt opgevolgd. Met de EIR wordt beoogd de belangrijkste problemen in verband met de tenuitvoerlegging in elke lidstaat te onderzoeken, over de milieusectoren heen en op structurele wijze, om zo de samenhang van het beleid te bevorderen. De EIR zal ook bijdragen tot betere regelgeving door gegevens te verstrekken over de werking in de praktijk van bestaande instrumenten, ter voorbereiding van eventuele corrigerende maatregelen.

Het EIR-proces houdt verband met de lopende geschiktheidscontrole inzake milieuverslaglegging, waarmee een meer samenhangende en gecoördineerde benadering wordt beoogd wat de verslaglegging over tenuitvoerlegging en naleving betreft. Die doelstelling zal van groot belang zijn voor de EIR, aangezien zo relevante informatie over de voortgang van de tenuitvoerlegging en de afstand tot de doelstelling ter beschikking wordt gesteld die als uitgangspunt zal dienen voor de dialoog en het optreden met de lidstaten. Door informatie te verstrekken over het risico van toekomstige niet-naleving en het dus mogelijk te maken dat er tijdig oplossingen worden gevonden, wordt de proactieve benadering van de EIR verder ondersteund. Het betrekken van het publiek door middel van toegang tot informatie over milieu, inspraak en toegang tot de rechter is van cruciaal belang voor de tenuitvoerlegging. Dat geldt ook voor het waarborgen van de naleving, d.w.z. de gecombineerde maatregelen van de overheidsinstanties ter voorkoming van inbreuken door het bevorderen van naleving en samenwerking met ondernemingen, door inbreuken met inspecties op te sporen, door op andere wijzen toe te zien op de naleving en door op inbreuken te reageren door middel van handhaving. Het toepassingsgebied van de EIR zal die thema's bestrijken, waardoor volledige samenhang wordt gewaarborgd.

7. Conclusies en vooruitblik

Deze mededeling bevat een proces waarmee de Commissie opnieuw blijk geeft van haar streven om het milieubeleid en de milieuwetgeving beter ten uitvoer te leggen. Het doel is om op een meer transparante en inclusieve wijze te werk te gaan om te waarborgen dat met de bestaande milieuvoorschriften en beleidslijnen belangrijke maatschappelijke doelstellingen doeltreffender en in nauwe coördinatie met andere relevante beleidsgebieden worden verwezenlijkt.

Daartoe zal de Commissie landenrapporten publiceren die geleidelijk zullen worden verbeterd. De Commissie kan dat echter niet alleen. Het proces vereist een gezamenlijk engagement van de relevante EU-instellingen, de lidstaten en andere actoren. De voorbereiding van de tweejaarlijkse landenspecifieke rapporten zal geen extra last met zich meebrengen voor de lidstaten en er komen geen nieuwe verslagleggingsverplichtingen. De toegevoegde waarde van dit proces en de omvang van de hierboven bedoelde verwachte baten zal uiteindelijk afhangen van de follow-up door de nationale autoriteiten. Om die follow-up te vergemakkelijken, zal de Commissie haar werkzaamheden op technisch niveau voortzetten in de verschillende werkgroepen over sectorale kwesties met betrekking tot water, afvalstoffen, natuur, lucht of industriële emissies.

(1) http://www.eea.europa.eu/soer-2015/synthesis/het-milieu-in-europa-toestand EMA, 2015. Het milieu in Europa: Toestand en verkenningen 2015 – Samenvatting. Europees Milieuagentschap, Kopenhagen, zie , blz. 15.
(2) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52008DC0773&from=NL COM(2008) 773 definitief ().
(3) COM(2012) 95 finalhttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52012DC0095&from=EN (http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52012DC0095&from=NL).
(4) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX:52012DC0095 In COM(2012) 95 werd herhaald dat de kennis over de tenuitvoerlegging problematisch blijft (), blz. 4.
(5) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52008DC0773&from=NL COM(2008) 773 definitief (), blz. 3.
(6) http://impel.eu/wp-content/uploads/2015/07/Implementation-Challenge-Report-23-March-2015.pdf IMPEL, 2015. Challenges in the practical implementation of EU environmental law and how IMPEL could help overcome them. EU-netwerk voor de tenuitvoerlegging en handhaving van de milieuwetgeving, eindverslag, 23 maart 2015 (), blz. 6 en afbeelding 3.2 op blz. 44.
(7) http://www.eea.europa.eu/soer-2015/synthesis/het-milieu-in-europa-toestand EMA, 2015. Het milieu in Europa: Toestand en verkenningen 2015 – Samenvatting. Europees Milieuagentschap, Kopenhagen, zie , blz. 1920.
(8) http://ec.europa.eu/environment/enveco/economics_policy/pdf/report_sept2011.pdf http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52012DC0095&from=NL  The costs of not implementing the environment acquis (COWI 2011) (), blz. 9; COM(2012) 95 final (), blz. 3.
(9) http://www.eea.europa.eu/publications/late-lessons-2 Zie bijvoorbeeld de casusonderzoeken inzake de kosten die met het uitblijven van maatregelen of te late maatregelen gepaard gaan in het verslag van het EMA 'Late Lessons from Early Warnings: science, precaution, innovation' (2013) ().
(10) http://ec.europa.eu/environment/waste/studies/pdf/study%2012%20FINAL%20REPORT.pdf DG ENV, 2011. Implementing EU legislation for Green Growth. Onderzoek afgerond door de Bio Intelligence Service, inclusief het aandeel per lidstaat in de creatie van banen en omzet, zie
(11) http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_STU(2015)536369 Onderzoeksdienst van het Europees Parlement, 2015. Water Legislation: Cost of Non-Europe Report. Zie
(12) http://ec.europa.eu/atwork/applying-eu-law/docs/annual_report_32/com_2015_329_nl.pdf COM(2015) 329 final, Jaarverslag 2014 van de Commissie: Controle op de toepassing van het Unierecht (), blz. 8: op het totaal van 3 715 nieuwe klachten die in 2014 zijn geregistreerd, hadden er 508 betrekking op het milieu; blz. 13: op het totaal van 893 nieuwe inbreukzaken die in 2014 zijn geopend, hadden er 174 betrekking op het milieu.
(13) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013D1386&from=NL Besluit nr. 1386/2013/EU van het Europees Parlement en de Raad van 20 november 2013 inzake een nieuw algemeen milieuactieprogramma voor de Europese Unie voor de periode tot en met 2020 'Goed leven, binnen de grenzen van onze planeet' (7e MAP). Zie  
(14) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013D1386&from=NL Bijvoorbeeld via het door het Comité van de Regio's en de Commissie opgezette Technisch Samenwerkingsplatform op milieugebied, waarnaar in het 7e MAP wordt verwezen, blz. 189 ().
(15) http://ec.europa.eu/environment/enveco/economics_policy/pdf/report_sept2011.pdf Bijvoorbeeld een ongelijk speelveld voor ondernemingen die afvalstoffen overeenkomstig de wetgeving behandelen ten opzichte van zij die illegaal afvalstoffen uitvoeren. Zie: The costs of not implementing the environment acquis (COWI 2011) (), blz. 67.
(16) Artikel 191, lid 2, VWEU: "De Unie streeft in haar milieubeleid naar een hoog niveau van bescherming, rekening houdend met de uiteenlopende situaties in de verschillende regio's van de Unie. Haar beleid berust op het voorzorgsbeginsel en het beginsel van preventief handelen, het beginsel dat milieuaantastingen bij voorrang aan de bron dienen te worden bestreden, en het beginsel dat de vervuiler betaalt."
(17) http://ec.europa.eu/environment/legal/reporting/fc_overview_en.htm  Monitoring and reporting of environment legislation - The Fitness Check on Monitoring and Reporting. Zie  
(18) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52015DC0215&from=NL Mededeling inzake betere regelgeving van 19 mei 2015 (COM(2015) 215 final) ().