Toelichting bij COM(2016)393 - Verslag over het mededingingsbeleid 2015

Dit is een beperkte versie

U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.

dossier COM(2016)393 - Verslag over het mededingingsbeleid 2015.
bron COM(2016)393 NLEN
datum 15-06-2016
EUROPESE COMMISSIE

Inhoudsopgave

1.

Brussel, 15.6.2016


COM(2016) 393 final

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

Verslag over het mededingingsbeleid 2015

{SWD(2016) 198 final}


VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

Verslag over het mededingingsbeleid 2015

I.

Inleiding



Een energiek en doortastend EU-mededingingsbeleid is altijd al een hoeksteen van het Europese project geweest. Nu het ondersteunen van het herstel en het stimuleren van economische groei bovenaan de EU-agenda staan, is het mededingingsbeleid belangrijker dan ooit.

Het mededingingsbeleid zorgt voor doelmatige en open markten. Dit betekent voor Europese consumenten betere marktuitkomsten zoals lagere prijzen, producten en diensten van betere kwaliteit, en een ruimer aanbod. Bovendien krijgen ondernemingen dankzij gezonde concurrentie eerlijke kansen om zaken te doen en hun zakelijke doelstellingen te behalen. Dit komt dan weer groei, banencreatie en welvaart ten goede. Wanneer ondernemingen op eigen kracht kunnen concurreren, kunnen bedrijven en huishoudens profiteren van een breed aanbod aan innoverende producten en diensten van goede kwaliteit - tegen concurrerende prijzen. Meer concurrentie zet ondernemingen ook aan om te investeren en efficiënter te worden. Deze efficiëntiewinsten worden vervolgens doorgegeven naar de ruimere economie. Het uiteindelijke doel van het mededingingsbeleid is markten beter te laten functioneren - in het belang van huishoudens en bedrijven.

Bij het begin van zijn ambtstermijn verklaarde Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker dat zijn Commissie zich zou concentreren op de cruciale uitdagingen waar de Europese samenleving en de economie voor staan. Voor het mededingingsbeleid is een belangrijke rol weggelegd bij het aangaan van deze uitdagingen. Met de werkzaamheden die in 2015 op mededingingsgebied zijn verricht, is een belangrijke bijdrage geleverd aan een aantal centrale beleidsprioriteiten van de Commissie: stimuleren van banen, groei en investeringen, de totstandbrenging van een connectieve digitale eengemaakte markt, een schokbestendige energie-unie, en een hechtere en eerlijkere interne markt.

De Commissie zet zich ook in om een mededingingscultuur - zowel in de EU als daarbuiten - te stimuleren door een nauwere dialoog met lidstaten 1 en de andere EU-instellingen te bevorderen, maar ook door intensieve internationale samenwerking.

De leidbeginselen bij de handhaving van de mededingingsregels zijn het garanderen van onpartijdigheid, het handhaven van de rechtsstaat en het dienen van het gemeenschappelijk Europees belang. In het EU-mededingingsbeleid staan ook waarden als eerlijkheid, politieke onafhankelijkheid, transparantie en correcte procedures centraal.

2.

II.Het mededingingsbeleid stimuleert innovatie en investeringen in de hele EU


De Europese economie klimt weer langzaam uit het dal na de recente financieel-economische crisis. Om een stevig fundament te leggen voor duurzame groei en het scheppen van kwalitatieve banen, moet de EU weer meer gaan investeren, zeker in strategische sectoren zoals onderzoek, ontwikkeling en innovatie. De toekomst van Europa moet met name op innovatie gebaseerd zijn. Het mededingingsbeleid kan hieraan bijdragen door een klimaat te scheppen dat investeringen en innovatie aanmoedigt.

Concurrentiedruk prikkelt ondernemingen om te investeren, efficiënter te worden, nieuwe technologieën te ontwikkelen en betere producten te creëren. Meer echte concurrentie helpt ook investeringen te stimuleren doordat markten worden opengehouden en de nodige maatregelen worden genomen indien een marktleider zijn positie misbruikt om zijn concurrenten te beletten te groeien en te innoveren. Simulaties met econometrische modellen laten zien dat de besluiten van de Commissie in concentratie- en kartelzaken na vijf jaar een toename van investeringen met 0,7 % opleverden. 2 Daarnaast worden dankzij de EU-staatssteunregels publieke middelen ingezet om nieuwe investeringen te stimuleren, doordat ze ervoor zorgen dat publieke financiering aanzet tot particuliere investeringen die anders niet hadden plaatsgevonden.

Het Investeringsplan voor Europa 3 werd in november 2014 gelanceerd om investeringen aan te zwengelen. Een sleutelonderdeel van dit plan is het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI) 4 , dat eind 2015 operationeel werd. Met de steun van de Europese Investeringsbank (EIB) verschaft het EFSI financiering met een EU-begrotingsgarantie, waardoor strategische investeringen worden gemobiliseerd die de markt niet op eigen kracht zou financieren.

Wanneer de EIB projectfinanciering met EFSI-steun verschaft, valt deze niet onder de staatssteunregels. Lidstaten kunnen echter ook financiële steun ("cofinanciering") verlenen (onder meer uit de Europese structuur- en investeringsfondsen). Die steun valt wel onder de staatssteunregels. Deze financiering moet de goedkeuring van de Commissie krijgen, tenzij deze op marktvoorwaarden wordt toegekend. Om het EFSI te ondersteunen, wordt de cofinanciering van lidstaten met voorrang door de Commissie onderzocht. De staatssteunregels sluiten nauw aan bij het doel van het investeringsplan: het aanpakken van marktfalen en het genereren van particuliere investeringen. Het staatssteuntoezicht garandeert dat publieke investeringsprojecten aan werkelijke behoeften tegemoetkomen, dat de kosten onder controle blijven, en dat overheidsgeld alleen naar projecten gaat die anders niet van de grond komen.

3.

Ingrijpend herziene staatssteunregels om groeibevorderende steunmaatregelen te stimuleren


De staatssteunregels zijn geactualiseerd in het kader van het initiatief voor de modernisering van het staatssteunbeleid (SAM) 5 . Dit initiatief wil lidstaten helpen om steunmaatregelen gerichter in te zetten voor economische groei, banencreatie en sociale cohesie. In dat verband versterkt de Commissie haar partnerschap met de lidstaten bij de toepassing van de nieuwe regels: de lidstaten hebben nu meer verantwoordelijkheid gekregen om steun toe te kennen zonder dat ze deze vooraf bij de Commissie hoeven aan te melden.

Deze aanpak met een versterkt partnerschap moet ervoor zorgen dat de grotere flexibiliteit voor lidstaten bij de steunverlening gepaard gaat met betere samenwerking, intensiever nationaal toezicht en grotere transparantie. De Commissie zal strategische investeringen ondersteunen door samen met lidstaten na te gaan hoe groeibevorderende steunmaatregelen kunnen worden ontworpen die een sterke, geïntegreerde en dynamische interne markt helpen te bevorderen.

Het nieuwe staatssteunraamwerk moet ervoor zorgen dat publieke financiering particuliere investeringen helpt aan te zwengelen om zo bij te dragen aan belangrijke doelstellingen van gemeenschappelijk belang, zonder dat dit ten koste gaat van de mededinging. In dat verband zijn er, naast de regels van de verruimde algemene groepsvrijstellingsverordening (AGVV) die in 2014 is goedgekeurd 6 , drie sectoren die van bijzonder belang zijn om innovatie en investeringen in de hele EU impulsen te geven. Het steunkader voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie (O&O&I) 7 maakt het eenvoudiger om steunmaatregelen toe te kennen voor onderzoeks-, ontwikkelings- en innovatiewerkzaamheden, als aanvulling op particuliere financiering. Dankzij de richtsnoeren risicofinancieringssteun 8 kan sneller en ruimhartiger risicofinancieringssteun worden uitgekeerd aan innovatieve en groeigerichte mkb-bedrijven en mid-caps. Met de richtsnoeren breedbandsteun 9 kunnen lidstaten een oplossing bieden voor ontbrekende financiering en marktfalen waar het gaat om het beschikbaar stellen van afdoende breedbanddekking, met name in landelijke gebieden.

4.

Steunmaatregelen ten behoeve van baanbrekend onderzoek


De staatsteunregels helpen om innovatie aan te moedigen en te verspreiden in de EU, doordat baanbrekende projecten worden gesteund in de meest geavanceerde technologische sectoren.

Zo moest de Commissie zich in april uitspreken over een subsidie van 50 miljoen GBP (rond 71 miljoen EUR) die de Britse overheid wilde geven voor het ontwerpen van een SABRE-raketmotor. Deze maatregel bleek te voldoen aan de EU-staatssteunregels. SABRE is een O&O-project dat wordt uitgevoerd door het Britse Reaction Engines Limited met het doel een motor te ontwikkelen die de kosten voor het lanceren van satellieten in een lage baan (LEO) sterk zou reduceren. De Commissie toetste het project aan haar O&O&I-steunkader en kwam tot de conclusie dat de middelen die bij private-equity-bronnen werd opgehaald, onvoldoende zou zijn om het project tot een goed einde te brengen. Onderzoek in deze sector kan aanzienlijke technologische vooruitgang opleveren ten gunste van consumenten die gebruikmaken van producten en diensten, afgeleid van LEO-satellieten, zoals mobiele communicatie.

5.

III. De kansen van de digitale eengemaakte markt aangrijpen


De digitale eengemaakte markt tot werkelijkheid maken, is voor de Commissie sinds haar aantreden een prioriteit geweest. De expansieve groei van de digitale economie verandert niet alleen de wereld waarin wij leven en onze manier van leven, maar is ook een van de belangrijkste aanjagers van economische groei. Een bloeiende digitale eengemaakte markt kan innovatie impulsen geven, voor nieuwe banen zorgen en nieuwe kansen creëren voor Europese start-ups en mkb-bedrijven die zo toegang krijgen tot een markt van meer dan 500 miljoen mensen. Volgens ramingen van de Commissie kan een digitale eengemaakte markt in de EU tot stand worden gebracht door barrières van regelgevende aard te slopen en door over te schakelen van 28 nationale markten naar één enkele markt. Een en ander kan 415 miljard EUR per jaar bijdragen aan onze economie en honderdduizenden nieuwe banen creëren 10 .

In mei 2015 is de Commissie met haar strategie voor de digitale eengemaakte markt 11 gekomen. Die strategie omvat een reeks van 16 gerichte initiatieven die zijn opgezet rond drie pijlers: 1) in heel Europa betere toegang tot digitale goederen en diensten voor consumenten en bedrijven; 2) gunstige voorwaarden en een gelijk speelveld zodat digitale netwerken en innovatieve diensten kunnen floreren, en 3) maximale benutting van het groeipotentieel van de digitale economie.

Digitale markten blijven ook voor het mededingingsbeleid een belangrijke prioriteit. Open en eerlijke digitale markten zullen innovatie stimuleren en zullen consumenten en bedrijven voordelen opleveren. De digitale eengemaakte markt moet een plaats zijn waar alle spelers (groot en klein) innovatieve producten kunnen ontwikkelen en op eigen merites kunnen concurreren. Daarnaast pakt het mededingingsbeleid bestaande onlinebarrières aan die de investeringshorizont van internetbedrijven en start-ups beperken en waardoor bedrijven, burgers en overheden niet volledig kunnen profiteren van digitale instrumenten.

6.

Zorgen voor onverstoorde concurrentie op het web: online-barrières en -obstakels voor innovatie opruimen


Snelle ontwikkelingen in de digitale economie stellen beleidsmakers voor een hele reeks uitdagingen. Dit betekent echter niet dat het mededingingsrecht en de instrumenten van het mededingingsbeleid ingrijpend moeten worden hervormd: de instrumenten van het mededingingsbeleid passen zich snel aan de specifieke kenmerken van digitale markten aan. 12

Het sectorale onderzoek in de e-commerce-sector – een beter inzicht in de markt krijgen om grensoverschrijdende barrières aan te pakken

In mei 2015 is de Commissie een mededingingsonderzoek begonnen naar de e-commerce-sector in de EU. In 2014 winkelde ongeveer de helft van alle EU-consumenten online, toch kocht maar rond 15% van hen online iets bij een verkoper uit een andere EU-lidstaat. Dit kan er op wijzen dat in de EU nog steeds aanzienlijke grensoverschrijdende barrières bestaan voor e-commerce. Bij dit sectorale onderzoek zal de aandacht naar mogelijke barrières gaan die ondernemingen opwerpen voor onlinehandel in goederen en diensten waar e-commerce het meest verbreid is, zoals elektronica, kleding en schoenen, en digitale content.

Dit sectorale onderzoek flankeert de maatregelen die de Commissie en de nationale mededingingsautoriteiten in de EU nemen tegen beperkingen op onlineverkopen. Dankzij de kennis die met dit sectorale onderzoek wordt opgedaan, kan ook de handhaving van het mededingingsrecht in de e-commerce-sector worden verbeterd.

De handhaving van de mededingingsregels moet onder meer alle spelers in de sector aanzetten om te innoveren, of het nu gaat om start-ups of spelers met een dominant marktaandeel. Europese consumenten moeten een zo ruim mogelijk aanbod aan innovatieve producten krijgen. Zo voert de Commissie op de markt voor onlinezoeken een mededingingsonderzoek naar de praktijken van Google.

In april heeft de Commissie een mededeling van punten van bezwaar gezonden aan Google. Daarin voerde zij aan dat de onderneming haar dominante positie op de markt voor onlinezoekdiensten in de Europese Economische Ruimte (EER) had misbruikt door in haar algemene zoekresultaten stelselmatig haar eigen prijsvergelijkingsproduct te bevoordelen. 13 De Commissie vreesde dat gebruikers daardoor niet altijd de zoekresultaten krijgen die het meest relevant zijn voor wat zij specifiek zoeken. Het voorlopige standpunt van de Commissie is dat de gedragingen van Google inbreuk maken op de EU-mededingingsregels omdat hiermee de mededinging wordt gefnuikt – en consumenten zo worden geschaad.

Voordien had de Commissie al vier bezwaren geformuleerd ten aanzien van de gedragingen van Google. De mededeling van punten van bezwaar van dit voorjaar betreft de eerste van deze bezwaren (prijsvergelijkingsdiensten). Daarnaast houdt de Commissie de gedragingen van Google ook tegen het licht voor de drie overige bezwaren: het kopiëren van de webcontent van concurrenten, exclusiviteit bij advertenties, en onterechte beperkingen voor adverteerders. Het feit dat een mededeling van punten van bezwaar met betrekking tot de prijsvergelijkingsdienst is gezonden, zegt nog niets over de uitkomst van het onderzoek van de Commissie naar de drie overige bezwaren.

Een ander onderzoek in de digitale sector betreft Amazon. In juni is de Commissie een formeel mededingingsonderzoek begonnen naar een aantal zakelijke praktijken van Amazon op het gebied van de distributie van e-books. 14 Het onderzoek spitst zich meer bepaald toe op clausules die Amazon lijken te beschermen tegen concurrentie van andere distributeurs van e-books. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om clausules waardoor de onderneming het recht krijgt om te worden geïnformeerd over betere of alternatieve voorwaarden die haar concurrenten worden aangeboden, en/of het recht op voorwaarden die ten minste even goed zijn als die voor haar concurrenten.

De Commissie vreesde dat dit soort clausules het gelijke speelveld kan verstoren en voor minder concurrentie op de markt kan zorgen – ten koste van consumenten -, omdat het voor andere distributeurs van e-books moeilijker wordt om met Amazon te concurreren door nieuwe en innovatieve producten en diensten te ontwikkelen. Mochten deze gedragingen bevestiging vinden, dan zou daarbij sprake zijn van een inbreuk op de EU-mededingingsregels die misbruik van een dominante marktpositie en concurrentiebeperkende zakelijke praktijken verbieden. De Commissie wil vooral gezonde concurrentie tussen platforms verzekeren en erop toezien dat marktspelers hun positie niet misbruiken om contractvoorwaarden af te dwingen die een hinderpaal voor innovatie op de markt kunnen vormen.

7.

EU-burgers een ruimere keuze bieden op het gebied van mediatoegang


Krachtig en snel handhavend optreden is een cruciaal instrument van het mededingingsbeleid om daadwerkelijk pijnpunten aan te pakken die opduiken in de nieuwe en zich snel ontwikkelende sectoren van de digitale economie. Minstens even belangrijk voor Europese burgers is echter het handhaven van een levendige concurrentie op meer traditionele markten, zoals klassieke televisie. Het is de vaste wil van de Commissie om ervoor te zorgen dat consumenten de keuze hebben tussen tv-aanbieders die eerlijk en op voet van gelijkheid concurreren. 15

8.

Prikkels voor innovatie in de mediasector veilig stellen


In februari 2015 heeft de Commissie, op grond van de EU-concentratieverordening, Liberty Global toestemming gegeven voor de verwerving van een belang in het Belgische mediabedrijf De Vijver Media NV ("De Vijver"), mits een aantal toezeggingen werden gedaan. Met dat besluit rondde de Commissie het diepgaande onderzoek af dat zij voordien was begonnen.

De Commissie maakte zich namelijk zorgen dat De Vijver, na de transactie, zou kunnen weigeren om haar zenders te laten distribueren door tv-aanbieders die concurreren met Telenet, een kabelaar onder de zeggenschap van Liberty Global. De toezeggingen die zijn gedaan, nemen deze zorgen weg: De Vijver moet nu haar zenders – Vier, Vijf en eventuele andere vergelijkbare nieuwe zenders - op eerlijke, redelijke en niet-discriminerende voorwaarden laten distribueren door tv-aanbieders in België. Zonder deze toezeggingen had de transactie kunnen leiden tot minder concurrentie op de markt voor televisiedistributie – met uiteindelijk hogere tarieven en minder innovatie voor consumenten.

Voorts gaf de Commissie in april groen licht voor de geplande overname van het Portugese telecombedrijf PT Portugal door internationale kabelaar en telecombedrijf Altice. Aan die toestemming was wel de voorwaarde verbonden dat Altice zijn toezegging nakomt om zijn beide Portugese dochterbedrijven van de hand te doen.

PT Portugal is een telecom- en multimediaspeler die in alle segmenten van de Portugese telecommarkt actief is. De Commissie vreesde dat de concentratie, in de oorspronkelijk aangemelde vorm, de concurrentie op een aantal telecommarkten in Portugal zou verminderen. Door de concentratie zou een sterke concurrent van deze markten verdwijnen, met als mogelijk risico hogere tarieven en minder concurrentie voor Portugese concurrenten. Om deze bezwaren weg te nemen, heeft Altice aangeboden om overlappingen tussen zijn eigen activiteiten en die van PT Portugal te voorkomen door zijn Portugese dochterondernemingen Cabovisão en ONI in de verkoop te doen. De Commissie heeft bij het onderzoek van deze voorgenomen transactie nauw samengewerkt met de Portugese mededingingsautoriteit AdC.

Een ander mededingingsonderzoek betrof het grensoverschrijdende aanbod van betaaltelevisiediensten in het Verenigd Koninkrijk en Ierland. In juli heeft de Commissie een mededeling van punten van bezwaar gezonden aan Sky UK en zes grote Amerikaanse filmproductiehuizen: Disney, NBC Universal, Paramount Pictures, Sony, 20th Century Fox en Warner Bros. 16 Het onderzoek van de Commissie, dat in januari 2014 van start ging, stootte op clausules in de licentieringsovereenkomsten tussen de zes productiehuizen en Sky UK die Sky UK verplichten om de toegang tot films via haar betaaldiensten voor online- of satelliettelevisie te blokkeren voor consumenten van buiten haar licentiegebied (het Verenigd Koninkrijk en Ierland). Bepaalde overeenkomsten bevatten ook clausules die de productiehuizen verplichten om in hun licentieovereenkomsten met andere omroeporganisaties dan Sky UK bepalingen op te nemen die deze omroeporganisaties verbieden hun betaaltelevisiediensten in het Verenigd Koninkrijk en Ierland aan te bieden.

Deze situatie treft Europese consumenten die de betaaltelevisiezenders van hun keuze willen ontvangen, waar zij ook wonen of reizen in de EU. Het voorlopige standpunt van de Commissie is dat, zonder overtuigende argumenten, dit soort clausules een inbreuk kan zijn op de EU-regels die concurrentiebeperkende overeenkomsten verbieden.

9.

Innovatieve markten beter laten functioneren - mobiele devices


Mobiele devices, zoals smartphones en tablets, behoren nu tot het dagelijkse leven van de meeste Europese burgers. Voor Europese gebruikers van mobiele communicatiediensten was 2015 een mijlpaal: het Europees Parlement en de Raad keurden Verordening (EU) 2015/2120 17 goed, waarmee er vanaf 15 juni 2017 in de EU een eind komt aan roamingvergoedingen. In het mededingingsbeleid moet handhaving, in combinatie met wetgeving, de concurrentie beschermen in de sector van de mobiele devices, zodat innovatie in het belang van Europese consumenten gegarandeerd blijft.

Nadat de Commissie eerder dit jaar twee afzonderlijke mededingingsonderzoeken was begonnen, zond zij in december twee mededelingen van punten van bezwaar aan Qualcomm, 's werelds grootste leverancier van basebandchipsets, die worden gebruikt in consumentenelektronica. Basebandchipsets dienen voor de communicatiefuncties in smartphones, tablets en andere mobiele breedbandtoestellen. Ze worden gebruikt voor de transmissie van zowel spraak als data.

Het voorlopige standpunt van de Commissie is dat de onderneming misbruik heeft gemaakt van haar dominante positie op de wereldmarkten voor 3G (UMTS) en 4G (LTE) basebandchipsets – en zo inbreuk maakte op de EU-mededingingsregels. 18 In het eerste onderzoek ging het om de vraag of Qualcomm misbruik had gemaakt van zijn dominante marktpositie door financiële prikkels te geven aan een grote smartphone- en tabletproducent, met als voorwaarde dat die in zijn smartphones en tablets uitsluitend basebandchipsets van Qualcomm zou gebruiken. Door dit soort gedragingen zou de producent minder prikkels krijgen om chipsets bij concurrenten van Qualcomm te betrekken, hetgeen ten koste zou gaan van concurrentie en innovatie op de markten voor UMTS- en LTE-basebandchipsets. In het tweede onderzoek wordt nagegaan of Qualcomm roofprijzen heeft gehanteerd, door prijzen onder de kostprijs te berekenen om zo zijn concurrenten uit de markt te drukken.

De markt voor de levering van hardware is maar één zijde van de medaille: ook voor de software waarop smartphones en tablets draaien, moet de vrije concurrentie kunnen spelen. Mobiele apps en diensten voor smartphones, tablets en andere mobiele devices draaien op het besturingssysteem van het betrokken toestel. Binnen de Europese Economische Ruimte (EER) is Google Android het toonaangevende besturingssysteem geworden voor smart mobiele devices, zodat Android nu op de meeste smart mobiele devices in Europa wordt gebruikt.

In april is de Commissie een formele procedure begonnen tegen Google om na te gaan of met de gedragingen van de onderneming met betrekking tot Android mogelijk inbreuk is gemaakt op EU-mededingingsregels. 19 Android is een open-source mobiel besturingssysteem dat in hoofdzaak door Google is ontwikkeld. In beginsel kan iedereen Android vrij gebruiken en verder ontwikkelen. De meeste smartphone- en tabletproducenten gebruiken het Android-besturingssysteem echter in combinatie met een reeks eigen apps en diensten van Google en moeten daarom bepaalde afspraken met Google maken.

De Commissie gaat nu na of Google, door deze concurrentiebeperkende afspraken en/of door misbruik te maken van een eventuele dominante positie, een inbreuk heeft begaan door het verhinderen van de ontwikkeling en markttoegang van concurrerende besturingssystemen, mobiele apps en diensten in de Europese Economische Ruimte (EER). Dit onderzoek staat volledig los van het onderzoek van de Commissie naar de gedragingen van Google met betrekking tot onlinezoeken.

10.

Daadkrachtige concentratiecontrole om investeringen in de telecomsector veilig te stellen


Echte concurrentie in de telecomsector is een belangrijke aanjager van investeringen en betere marktuitkomsten voor consumenten en bedrijven. Concurrentie is de drijvende kracht die investeringen zal aantrekken om de hogesnelheidsbreedbandnetwerken uit te bouwen die Europeanen nodig hebben. Consumenten halen geen direct voordeel uit de investeringen, maar zij voelen wel de effecten van investeringen op de concurrentieparameters zoals aanbod, kwaliteit en prijs.

Handhaving van de mededingingsregels dient niet alleen om de telecommarkt open en concurrerend te houden, maar blijft ook een onmisbaar instrument om compartimentering van de markt in de EU aan te pakken. 20 Het mededingingsbeleid flankeert ook de herziening van het reguleringskader voor de telecomsector, een van de grote onderdelen van de strategie voor de digitale eengemaakte markt.

Daarnaast is in deze sector ook een cruciale rol weggelegd voor de concentratiecontrole, omdat bij dit soort onderzoeken wordt nagegaan of een voorgenomen concentratie kan leiden tot meer investeringen in het belang van consumenten, bijvoorbeeld een verruiming van de netwerkdekking.

In mei heeft de Commissie, op grond van de EU-concentratieverordering, toestemming gegeven aan het Franse Orange SA voor de geplande overname van zijn concurrent Jazztel plc, een telecombedrijf naar Brits recht dat echter vooral in Spanje actief is. 21 Aan die toestemming was wel de voorwaarde verbonden dat Orange een reeks toezeggingen uitvoert die ook na de overname daadwerkelijke concurrentie op de markt voor vaste-internettoegangsdiensten moeten borgen.

De Commissie vreesde dat de overname, in haar oorspronkelijk aangemelde vorm, tot hogere consumententarieven voor vaste-internettoegangsdiensten in Spanje kon leiden. Om die vrees weg te nemen heeft Orange toezeggingen gedaan die ruimte moeten bieden voor een nieuwkomer op de markt voor vaste-internettoegangsdiensten die een even sterke concurrent als Orange en Jazztel kan zijn. Met deze toezeggingen werden de aanvankelijke bezwaren van de Commissie weggenomen.

Ook is de Commissie twee diepgaande onderzoeken begonnen naar concentraties in de telecomsector. In de eerste zaak onderzoekt zij de geplande overname van Telefónica UK door Hutchison 22 , om na te gaan of deze transactie ten koste zou gaan van de concurrentie. De Commissie maakt zich zorgen dat de transactie kan leiden tot hogere tarieven, een beperkter aanbod en minder innovatie voor klanten van mobiele telecomdiensten in het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast heeft de Commissie een diepgaand onderzoek gevoerd naar de overname van BASE Belgium door Liberty Global 23 , om zich ervan te vergewissen dat Belgische consumenten door de voorgenomen transactie niet te maken zouden krijgen met hogere tarieven en een beperkter aanbod.

Voorts heeft de Commissie de geplande fusie van de Deense activiteiten van Telenor en TeliaSonera onderzocht. 24 De Commissie vreesde dat deze fusie de grootste mobiele-netwerkoperator in Denemarken zou doen ontstaan, met als resultaat een sterk geconcentreerde marktstructuur en tariefverhogingen voor klanten en minder investeringsprikkels. De partijen hadden tweemaal remedies aangeboden die echter onvoldoende bleken om de mededingingsbezwaren weg te nemen. Daarop hebben ze de fusie in september 2015 afgeblazen.

11.

IV.Bouwen aan een geïntegreerde en klimaatvriendelijke Europese energie-unie


De totstandbrenging van een energie-unie is een belangrijke stap op de weg naar een geïntegreerde, geïnterconnecteerde en veerkrachtige energiemarkt – in het belang van consumenten, bedrijven en het milieu. Bedrijven en huishoudens, waar het allemaal om draait in de energie-unie, zouden betaalbare en concurrerende tarieven moeten kunnen krijgen. Tegelijk moet het energiebeleid van de EU gebaseerd zijn op drie pijlers: duurzaamheid, concurrentievermogen en leveringszekerheid. Om een sterke energie-unie met een ambitieus klimaatbeleid tot stand te brengen, zal het Europese energiesysteem ingrijpend moeten worden vertimmerd. In 2015 kon de Commissie voor deze sleutelprioriteit met de eerste resultaten komen.

In februari presenteerde de Commissie haar kaderstrategie voor een schokbestendige energie-unie met een toekomstgericht beleid inzake klimaatverandering. 25 Deze kaderstrategie beschrijft vijf nauw met elkaar samenhangende beleidsdimensies (energiezekerheid, solidariteit en vertrouwen; een volledig geïntegreerde Europese energiemarkt; energie-efficiëntie als bijdrage aan de matiging van de energievraag; het koolstofarm maken van de economie, en onderzoek, innovatie en concurrentievermogen) – naast de doelstellingen van de energie-unie en de stappen die de Commissie zal zetten om deze energie-unie tot stand te brengen.

De EU moet afscheid nemen van een door fossiele brandstoffen aangedreven economie, die steunt op technologieën uit het verleden en achterhaalde bedrijfsmodellen. Er moet komaf worden gemaakt met het bestaande versnipperde systeem met zijn nationale beleidsmaatregelen zonder coördinatie, zijn marktdrempels en zijn geïsoleerde energie-eilanden. Ook is het van essentieel belang dat consumenten meer macht krijgen, door hun informatie en keuze te bieden.

De integratie van energiemarkten is een cruciale doelstelling van de energie-unie. Als gas en elektriciteit binnen de EU vrij konden circuleren, zou dit economisch houdbaarder, milieuvriendelijker en sociaal inclusief zijn.

12.

Handhavend optreden om energie zekerder, betaalbaarder en duurzamer te maken


Handhaving van de mededingingsregels speelt een cruciale rol om marktintegratie in de energie-unie te stimuleren. Daarmee worden namelijk marktverstoringen aangepakt die voortvloeien uit het gedrag van dominante marktspelers. Het mededingingsonderzoek naar het optreden van Gazprom in Centraal- en Oost-Europa is daarvan een voorbeeld bij uitstek. 26

Zorgen dat dominante gasleveranciers zich aan de spelregels houden – het onderzoek in de zaak-Gazprom

In april heeft de Commissie een mededeling van punten van bezwaar aan Gazprom gezonden. Daarin voerde zij aan dat bij sommige zakelijke praktijken van Gazprom op de Centraal- en Oost-Europese gasmarkten mogelijk sprake is van misbruik van een dominante marktpositie, wat een inbreuk op de EU-mededingingsregels zou kunnen zijn. Gas is een onmisbaar basisproduct in het dagelijkse leven van EU-burgers. Het voorlopige standpunt van de Commissie is dat Gazprom mogelijk de concurrentie belemmert op de gasleveringsmarkten in acht Centraal- en Oost-Europese lidstaten (Bulgarije, de Tsjechische Republiek, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen en Slowakije). Gazprom is de dominante leverancier van aardgas in die landen, met marktaandelen van meestal meer dan 50% en in sommige gevallen zelfs tot 100%.

Op basis van haar onderzoek kwam de Commissie tot de voorlopige conclusie dat Gazprom mogelijk inbreuk maakt op EU-mededingingsregels door een algemene strategie om Centraal- en Oost-Europese gasmarkten te compartimenteren. Dit gebeurt bijvoorbeeld door afnemers te beperken in hun mogelijkheden om gas door te verkopen naar het buitenland. Hierdoor kreeg Gazprom misschien de kans om in bepaalde lidstaten oneerlijke tarieven te berekenen. Gazprom heeft mogelijk ook misbruik gemaakt van haar dominante marktpositie door, in ruil voor de levering van gas, van groothandelaren andere toezeggingen te eisen op het punt van infrastructuur voor gastransport.

Handhaving van de mededingingsregels helpt een eengemaakte energiemarkt tot stand te brengen, onder meer door een eind te maken aan concurrentieverstorende afspraken voor marktverdeling 27 en door infrastructuur toegankelijk te houden. Toegang tot infrastructuur is belangrijk om afscherming van markten te voorkomen en investeringsprikkels te behouden. Belangrijke initiatieven op dit gebied waren onder meer de mededelingen van punten van bezwaar die in maart zijn gezonden aan de Bulgarian Energy Holding (BEH), haar gasleveringsdochter Bulgargaz en haar gasinfrastructuurdochter Bulgartransgaz. 28

BEH is het gevestigde staatsenergiebedrijf in Bulgarije. De onderneming is verticaal geïntegreerd: BEH levert gas en haar dochters zijn eigenaar van of hebben zeggenschap over het binnenlandse gastransmissienetwerk in Bulgarije, over de enige opslagfaciliteit voor gas in Bulgarije en over de capaciteit op de belangrijkste pijpleiding voor gasinvoer in Bulgarije. De Commissie vreesde dat BEH en haar dochters mogelijk misbruik hebben gemaakt van hun dominante marktpositie op de Bulgaarse gasmarkt, doordat ze concurrenten de toegang beletten tot de infrastructuur die dezen nodig hebben om met succes op de Bulgaarse markt voor gaslevering te kunnen concurreren. Dit soort gedragingen kan een inbreuk zijn op de EU-mededingingsregels, kan de concurrentie op de markt beperken en kan voor de getroffen verbruikers slechtere marktresultaten opleveren.

Voorts heeft de Commissie een afzonderlijk mededingingsonderzoek naar het optreden van BEH op de niet-gereguleerde groothandelsmarkt voor elektriciteit in Bulgarije afgerond. 29 De Commissie maakte zich zorgen dat BEH kunstmatige barrières had opgeworpen tussen nationale markten. Meer bepaald had BEH elektriciteit verkocht aan traders onder contracten die hen niet toestonden de elektriciteit door te verkopen buiten Bulgarije. BEH bood aan om de bezwaren van de Commissie weg te nemen door in Bulgarije een onafhankelijke stroombeurs op te richten, waar elektriciteit anoniem kan worden verhandeld zonder dat kan worden nagegaan waar deze wordt doorverkocht. Op 10 december 2015 heeft de Commissie de door BEH aangeboden toezeggingen juridisch bindend verklaard.

13.

Staatssteuntoezicht moet de energiemarkt klimaatvriendelijk en schokbestendig maken zonder dat de mededinging buitensporig wordt verstoord


Om de overgang naar een groene economie te begeleiden, is een ander belangrijk aandachtspunt van het mededingingsbeleid dat markten goed kunnen functioneren en dat overheidssteun – onder meer steun om de overstap naar hernieuwbare energiebronnen te helpen maken – geen onevenwichtigheden doet ontstaan.

Met haar richtsnoeren energie- en milieusteun 30 bevordert de Commissie de integratie van hernieuwbare energiebronnen in de markt, om concurrentieverstoringen te voorkomen. Vanaf 2016 kunnen energieproducenten hun elektriciteit rechtstreeks op de markt afzetten. Overheidssteun kan alleen nog worden gegeven als een toeslag bovenop het markttarief. Voorts moeten lidstaten vanaf 2017 exploitatiesteun toekennen via een concurrerende inschrijvingsprocedure.

Bovendien zijn de richtsnoeren zo vormgegeven dat ze innovatieve koolstofarme energietechnologieën op de markt helpen te brengen doordat staatssteun mag worden verleend in gevallen waar er sprake is van marktfalen. De richtsnoeren zetten EU-lidstaten ook aan om samen te werken en rekening te houden met het elektriciteitsaanbod vanuit andere lidstaten.

Daarnaast helpt het staatssteuntoezicht ook om een geconnecteerde, geïntegreerde en betrouwbare Europese energiemarkt tot stand te brengen doordat nationale maatregelen ten behoeve van leveringszekerheid kunnen worden beoordeeld (de zogeheten 'capaciteitsmechanismen').

Het sectoraal onderzoek naar capaciteitsmechanismen – de doelstellingen van de energie-unie bereiken

In april is de Commissie een sectoraal staatssteunonderzoek begonnen om informatie te verzamelen over bestaande of geplande capaciteitsmechanismen. Dit zijn maatregelen van lidstaten die ervoor moeten zorgen dat het aanbod van elektriciteit op middellange en lange termijn aan de vraag kan voldoen. Het sectorale onderzoek kijkt met name of bij dit soort maatregelen om de leveringszekerheid van elektriciteit veilig te stellen, de concurrentie tussen elektriciteitsleveranciers niet wordt verstoord of de grensoverschrijdende handel niet wordt belemmerd.

Dit sectorale onderzoek is het eerste sectorale onderzoek op basis van de EU-staatssteunregels. Het omvat een representatieve steekproef van lidstaten die over capaciteitsmechanismen beschikken of deze overwegen in te voeren: België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Ierland, Italië, Kroatië, Polen, Portugal, Spanje en Zweden. De overheid kan er een legitiem belang bij hebben om te garanderen dat er voldoende elektriciteitsaanbod is zodat een stroomuitval kan worden vermeden. Maar het mededingingsbeleid moet ervoor zorgen dat overheidsmaatregelen ten behoeve van investeringen in elektriciteitsvoorziening sporen met beleidsinstrumenten die inzetten op de overgang naar een koolstofarme economie, en bepaalde producenten of technologieën niet bovenmatig begunstigen.

Europa aantrekkelijk houden als investeringslocatie – concentratiecontrole in de energiesector

Voor netwerkindustrieën zoals de energiesector is het van essentieel belang dat wordt voorkomen dat marktstructuren tot stand komen die een daadwerkelijke mededinging kunnen beletten – en zo de prikkels om te investeren en te innoveren aantasten. De EU-concentratiecontrole is ook nu weer een doeltreffend instrument gebleken om de EU-energiemarkt open te houden en ervoor te zorgen dat investeringen betere marktuitkomsten opleveren voor bedrijven en huishoudens in de EU.

Na een grondig onderzoek, en in nauwe samenwerking met de Antitrust Division van het Amerikaanse Department of Justice, heeft de Commissie, op grond van de EU-concentratieverordening, toestemming gegeven voor de plannen van het Amerikaanse General Electric (GE) om de energieactiviteiten van het Franse Alstom over te nemen. 31 De transactie illustreert treffend hoe technologie uit de EU succesvol kan zijn en buitenlandse investeringen kan aantrekken.

Aan die goedkeuring werd de voorwaarde verbonden dat Alstom centrale onderdelen van haar divisie zware gasturbines (die vooral in gasgestookte centrales worden gebruikt) aan het Italiaanse Ansaldo verkoopt. De Commissie vreesde immers dat met deze transactie een van GE's belangrijkste internationale concurrenten op de markt voor zware gasturbines zou verdwijnen, waar GE de grootste producent ter wereld is en Alstom een van de mondiale topspelers is. Die situatie zou tot minder innovatie en hogere prijzen hebben geleid. De toezeggingen die GE heeft gedaan, konden deze bezwaren wegnemen. Bovendien is de technologie voor geavanceerde zware gasturbines van bijzonder belang om de doelstellingen inzake klimaatverandering en de modernisering van de EU-energievoorziening te behalen.

14.

V. Naar een diepere en billijkere interne markt in de EU


In tijden van toenemende globalisering is een diepere en billijkere interne markt een grote troef voor de uitbouw van een sterkere EU-economie die banen en groei stimuleert. Daarom ook blijft de verdere integratie van de interne markt bovenaan de agenda van de Commissie staan. De Commissie wil nieuwe kansen creëren voor burgers en bedrijven door personen, goederen, diensten en kapitaal vrijer te laten circuleren binnen de grenzen van de interne markt.

15.

Fiscale transparantie vergroten en zorgen voor een eerlijke belastingdruk voor iedereen


Wil een interne markt volwaardig kunnen functioneren dan moeten alle marktspelers – groot of klein, lokaal of globaal – hun billijk aandeel aan belastingen betalen. Daarom is de strijd tegen belastingontduiking en belastingfraude een van de topprioriteiten van de Commissie-Juncker en is het een van de belangrijkste initiatieven om vooruitgang te boeken met de voltooiing van de interne markt in de EU.

In maart heeft de Commissie een pakket fiscale transparantiemaatregelen gepresenteerd. 32 Dat moet ervoor zorgen dat lidstaten de nodige gegevens krijgen om belastinggrondslagen te beschermen en om ook echt ondernemingen aan te pakken die hun billijk aandeel in de belastingen proberen te ontlopen. In juni volgde dan het Actieplan van de Commissie voor een billijkere en efficiëntere vennootschapsbelasting. 33 Dit actieplan bevat een reeks initiatieven die een einde moeten maken aan belastingontwijking, de duurzaamheid van de inkomsten moeten garanderen en de interne markt voor het bedrijfsleven moeten versterken. Samen zullen deze maatregelen het fiscale klimaat voor vennootschappen in de EU sterk verbeteren en het billijker, efficiënter en groeivriendelijker maken.

Het mededingingsbeleid speelt een cruciale rol bij het aangaan van deze uitdaging. Na diepgaande onderzoeken die in juni 2014 van start gingen, kwam de Commissie tot de conclusie dat Luxemburg en Nederland (volgens de EU-staatssteunregels verboden) selectieve belastingvoordelen hadden verleend aan Fiat Finance and Trade (FFT) 34 en aan Starbucks 35 . Aan deze twee ondernemingen werd door de betrokken nationale belastingdienst een fiscale ruling afgegeven waardoor de door de onderneming verschuldigde belasting kunstmatig werd verlaagd. 36 Volgens de EU-staatssteunregels mogen bij fiscale rulings geen methoden, hoe complex ook, worden gebruikt om, zonder dat er economische argumenten voor zijn, verrekenprijzen vast te stellen waarmee ten onrechte winsten verschoven worden om zo de door de onderneming verschuldigde belastingen te verlagen. Met dit soort praktijken krijgt de betrokken onderneming een oneerlijk concurrentievoordeel ten opzichte van andere ondernemingen, doorgaans mkb-bedrijven die worden belast op hun daadwerkelijke winst omdat ze de marktprijs betalen voor de goederen en diensten die ze gebruiken.

De strijd aanbinden met oneerlijke belastingvoordelen – De besluiten in de zaak-Starbucks en de zaak-Fiat Finance & Trade

Op zich is een fiscale ruling volkomen legaal. In de zaak-Starbucks en de zaak-Fiat Finance & Trade werden echter met de twee onderzochte fiscale rulings kunstmatige en complexe methoden goedgekeurd om de belastbare winst voor de ondernemingen vast te stellen. Met deze methoden worden prijzen vastgesteld voor goederen en diensten die tussen de ondernemingen van het Fiat- en het Starbucks-concern worden verkocht (zogeheten 'verrekenprijzen'), die niet marktconform zijn en die dan ook geen afspiegeling zijn van de economische realiteit.

Volgens de EU-staatssteunregels moet onverenigbare staatssteun worden teruggevorderd om de door de steun veroorzaakte concurrentievervalsing te beperken. In deze twee besluiten heeft de Commissie de methode beschreven om het bedrag te berekenen van het onterechte concurrentievoordeel voor Fiat en Starbucks, d.w.z. het verschil tussen het bedrag dat de onderneming betaald heeft, en wat zij zonder de fiscale ruling had betaald. Voor Fiat en voor Starbucks gaat het telkens om rond 20 tot 30 miljoen EUR, maar de precieze bedragen van de terug te vorderen belasting moeten nu door de Luxemburgse en de Nederlandse belastingdienst worden bepaald aan de hand van de methodiek die in de besluiten van de Commissie beschreven is. Bovendien kunnen de ondernemingen niet langer de gunstige fiscale behandeling genieten die deze fiscale rulings hun opleverde.

In december is de Commissie een formeel onderzoek begonnen naar de fiscale behandeling van McDonald's in Luxemburg. 37 Het voorlopige standpunt van de Commissie is dat een fiscale ruling die Luxemburg heeft afgegeven, mogelijk een selectieve afwijking is van de bepalingen van de nationale belastingwetgeving en het dubbelbelastingverdrag tussen Luxemburg en de VS, waardoor McDonald's een voordeel verleend kreeg dat niet beschikbaar was voor andere ondernemingen in een vergelijkbare feitelijke en juridische situatie.

De Commissie maakte zich ook zorgen dat met fiscale rulings mogelijk staatssteun was gemoeid in het geval van Apple in Ierland 38 en van Amazon in Luxemburg 39 . In februari 2015 kwam er ook een diepgaand onderzoek naar de Belgische 'excess profit'-rulingregeling. 40 Op 11 januari 2016 stelde de Commissie een negatief eindbesluit met terugvordering vast. In dat besluit concludeerde zij dat de selectieve belastingvoordelen die België in het kader van zijn fiscale 'excess profit'-regeling had toegekend, volgens de EU-staatssteunregels verboden waren en heeft zij de terugvordering ervan geëist. 41 Daarnaast blijft de Commissie haar onderzoek voortzetten naar fiscale rulings in alle EU-lidstaten. 42

16.

Nationale mededingingsautoriteiten in de EU meer slagkracht geven bij de handhaving


Een ander essentieel aspect om in de hele interne markt ook echt een gelijk speelveld voor ondernemingen tot stand te brengen, is ervoor te zorgen dat bedrijven erop kunnen rekenen dat de EU-mededingingsregels coherent worden toegepast, ongeacht de lidstaat waar ze actief zijn. In dat verband is de rol van nationale mededingingsautoriteiten van cruciaal belang. Toen Verordening (EG) nr. 1/2003 43 in 2004 van kracht werd, werd het landschap voor mededingingstoezicht hertekend: nationale mededingingsautoriteiten en nationale rechters kregen - naast de Commissie - een sleutelrol toebedeeld bij het handhaven van de EU-mededingingsregels. De EU-mededingingsregels worden vandaag toegepast op een schaal die de Commissie zelf nooit had kunnen bereiken. Bovendien gebeurt dat grondiger en doeltreffender dan anders mogelijk was geweest.

In 2014 noemde de Commissie, in haar mededeling over tien jaar handhaving op grond van Verordening (EG) nr. 1/2003 44 , een aantal concrete terreinen waar de handhavingsbevoegdheden van nationale mededingingsautoriteiten kunnen worden versterkt en de convergentie tussen nationale stelsels kan worden vergroot. De Commissie beziet nu of de gereedschapskist waarover nationale mededingingsautoriteiten beschikken, verder kan worden verbeterd. In november 2015 lanceerde de Commissie hierover een publieke consultatie, waarbij zij het brede publiek en stakeholders opriep hun ervaringen te delen en feedback te geven over mogelijke EU-wetgevingsinitiatieven om de handhavings- en sanctie-instrumenten van nationale mededingingsautoriteiten verder te versterken.

17.

De positie van EU-consumenten verbeteren door kartels te ontmantelen


Zorgen dat de interne markt eerlijk, transparant en open blijft, is goed voor het EU-bedrijfsleven en de economieën van de lidstaten, maar vooral is het belangrijk voor Europese burgers. Een treffend voorbeeld daarvan zijn de werkzaamheden van de Commissie op het gebied van de strijd tegen kartels. In een goed functionerende interne markt worden ondernemingen geprikkeld om doelmatiger en inventiever te zijn dan hun concurrenten. Daarvan profiteren uiteindelijk EU-consumenten in de vorm van betere producten en lagere prijzen. Kartels zijn schadelijk voor de consumenten en de economie als geheel, wanneer ondernemingen - en niet de markt - prijzen bepalen.

In juni heeft de Commissie acht producenten en twee distributeurs van voedingsverpakkingen voor de detailhandel voor in totaal 115 miljoen EUR aan geldboetes opgelegd omdat ze betrokken waren bij ten minste één van vijf afzonderlijke kartels. 45 De acht producenten zijn Huhtamäki (Finland), Nespak en Vitembal (Frankrijk), Silver Plastics (Duitsland), Coopbox, Magic Pack en Sirap-Gema (Italië) en Linpac (Verenigd Koninkrijk). De twee distributeurs zijn het Portugese Ovarpack en het Britse Propack.

De ondernemingen concurreerden niet op eigen merites, maar maakten prijsafspraken voor schuimschalen (uit polystyreen) en harde schalen (uit polypropeen) en verdeelden afnemers onder elkaar - in strijd met de EU-mededingingsregels. Hiermee werden miljoenen consumenten getroffen die levensmiddelen kopen. Schuimschalen en harde schalen worden gebruikt als verpakking van levensmiddelen die in winkels of supermarkten worden verkocht, zoals kaas, vlees, vis of gebak.

De Commissie legde ook aan acht producenten van optische disk drives (ODD) voor in totaal 116 miljoen EUR aan geldboeten op omdat ze hun gedragingen hadden gecoördineerd met betrekking tot inkooptenders van twee computerbouwers, Dell en Hewlett Packard. 46 Het ging om de volgende producenten: Philips, Lite-On, Digital Solutions (een joint venture van Philips & Lite-On), HitachiLG Data Storage, Toshiba Samsung Storage Technology, Sony, Sony Optiarc en Quanta Storage. De kartelcontacten vonden weliswaar buiten de Europese Economische Ruimte (EER) plaats, maar ze werden wel wereldwijd ten uitvoer gelegd - ook in de EER.

Optische disk drives worden bijvoorbeeld in pc's, cd- en dvd-spelers en spelconsoles gebruikt om gegevens te lezen of vast te leggen die zijn opgeslagen op optische disks, zoals cd's, dvd's en blu-raydisks. Bij het kartel ging het om optische disk drives voor desktops en laptops. Dit soort markten concurrerend houden, is met name van belang om de consumenten van vandaag eerlijke prijzen te garanderen en de consumenten van morgen innovatieve producten.

Kartels ontmantelen is als het afschaffen van een verborgen belasting die miljoenen, niets vermoedende consumenten in Europa moesten betalen. Bovendien verdwijnen door kartels de prikkels voor bedrijven om te innoveren, wat een krachtige rem zet op het dynamisme en de toekomstige groei van de EU.

18.

Financiële markten beter laten functioneren - ontwikkelingen op mededingingsgebied in de financiële sector en de betaalsector


De Commissie heeft ook een kartelbesluit vastgesteld in de financiële sector, een van de sectoren die voor de Commissie prioritair zijn om een eerlijkere en beter geïntegreerde interne markt tot stand te brengen. In februari heeft de Commissie de Britse broker ICAP een geldboete van zo'n 15 miljoen EUR opgelegd wegens inbreuken op de EU-mededingingsregels. Deze broker zou namelijk diverse kartels in de sector van rentederivaten in yen (YIRD) hebben gefacilieerd. 47 In dat verband kreeg een aantal grote banken al in december 2013 geldboeten opgelegd nadat een schikkingsbesluit was vastgesteld.

Dit onderzoek naar rentederivaten in yen is maar één voorbeeld van de inspanningen van de Commissie om de strijd aan te binden met concurrentieverstorende praktijken op de financiële markten. In de betaalsector is daarvan een ander voorbeeld te vinden. In juli 2015 zond de Commissie een mededeling van punten van bezwaar aan MasterCard, omdat de onderneming de kosten voor betalingen met betaalkaarten zou hebben opgedreven - en zo consumenten en de detailhandel in de EU zou schaden 48 . Kaartbetalingen spelen een onmisbare rol in de interne markt, zowel voor binnenlandse aankopen als voor aankopen in het buitenland of via het internet. Europese consumenten en bedrijven voeren jaarlijks meer dan 40% van hun niet-contante betalingen uit met betaalkaarten

In de mededeling van punten van bezwaar formuleerde de Commissie haar voorlopige standpunt dat de regels van MasterCard banken beletten om lagere interbancaire vergoedingen te bieden aan detailhandelaren uit een ander land in de Europese Economische Ruimte (EER), waar die vergoedingen misschien hoger zijn. Daardoor kunnen detailhandelaren niet de lagere vergoedingen krijgen die elders gelden. Dit zou ook de grensoverschrijdende concurrentie tussen banken kunnen beperken en zo een inbreuk zijn op de Europese concurrentieregels. In de mededeling van punten van bezwaar wordt verder aangevoerd dat de interbancaire vergoedingen van MasterCard voor transacties binnen de EU waarbij MasterCard-kaarten uit andere regio's in de wereld worden gebruikt, de Europese concurrentieregels overtreden omdat een kunstmatig hoog minimumtarief wordt vastgesteld voor de verwerking van die transacties.

Een van de probleempunten bij dit lopende onderzoek zijn de interregionale transacties, die niet onder de in april 2015 goedgekeurde verordening interbancaire vergoedingen 49 vallen. Voortbouwend op bijna tien jaar mededingingsrechtszaken in de betaalsector heeft de verordening een maximum bepaald voor interbancaire vergoedingen voor in de EU uitgegeven en gebruikte kaarten. Dit komt ten goede aan consumenten en bedrijven en moedigt groei en innovatie aan. Omdat kaarten de meest gebruikte methode zijn voor onlinebetalingen, is de verordening ook een belangrijke bouwsteen voor het voltooien van de digitale eengemaakte markt.

19.

Staatssteunregels in de banksector - het economisch herstel ondersteunen en concurrentieverstoringen zoveel mogelijk beperken


In de banksector bleef het staatssteuntoezicht een middel om de concurrentieverstoringen te beperken en een gelijk speelveld te garanderen, terwijl ook het gebruik van belastinggeld tot het noodzakelijke minimum beperkt blijft. Daarnaast is in januari 2015 de Richtlijn herstel en afwikkeling van banken (BRRD) 50 in werking getreden. Daarin zijn de regels vastgelegd voor de afwikkeling van banken en grote beleggingsondernemingen in alle lidstaten. Staatssteun voor probleembanken die na 1 januari 2015 bij de Commissie wordt aangemeld, mag alleen worden toegekend indien de bank wordt afgewikkeld overeenkomstig de bepalingen van de BRRD en de EU-staatssteunregels.

In november kwam de Commissie tot de conclusie dat de afwikkelingsplannen voor Banca delle Marche, Banca Popolare dell'Etruria e del Lazio, Cassa di Risparmio di Ferrara en Cassa di Risparmio della Provincia di Chieti (samen goed voor een marktaandeel van rond 1% in Italië) voldeden aan de EU-staatssteunregels 51 . Deze vier banken, die al onder bewindvoering stonden, werden door de Italiaanse centrale bank afgewikkeld overeenkomstig de BRRD. De Commissie oordeelde dat, dankzij de Italiaanse plannen om een beroep te doen op het nationale afwikkelingsfonds, het gebruik van publieke middelen en eventuele concurrentieverstoringen door de maatregelen zo beperkt mogelijk konden worden gehouden, terwijl toch de financiële stabiliteit werd veilig gesteld.

Voorts was voor de staatssteunregels een belangrijke rol weggelegd toen de vier grootste Griekse banken moesten worden ondersteund bij het aanpakken van kapitaaltekorten die de Europese bankentoezichthouder had vastgesteld 52 . In de periode november-december heeft de Commissie groen licht gegeven voor staatssteunmaatregelen ten behoeve van de herkapitalisatie van Piraeus Bank 53 en de National Bank of Greece 54 . De banken dienden herstructureringsplannen in die hen op lange termijn levensvatbaar moeten maken, zodat ze zich opnieuw kunnen concentreren op kredietverlening aan Griekse bedrijven en het ondersteunen van het herstel van de Griekse economie.

De Commissie ziet er ook op toe dat bij het economische aanpassingsprogramma van Cyprus de staatssteunregels coherent worden toegepast in de banksector. Meer bepaald oordeelde de Commissie in december 2015 dat een kapitaalinjectie van 175 miljoen EUR voor de Cypriotische Cooperative Central Bank Ltd en haar dochterondernemingen in overeenstemming was met de EU-staatssteunregels 55 . Volgens de Commissie zouden met de herstructureringsmaatregelen waartoe de bank zich had verbonden, de concurrentieverstoringen tot een minimum beperkt blijven, maar zou de bank daarmee wel levensvatbaar worden op de lange termijn.

Na de afronding van het aanpassingsprogramma voor Portugal 56 heeft de Commissie, op grond van de EU-staatssteunregels, goedkeuring gegeven voor een verlenging van Portugese staatsgaranties voor obligaties van Novo Banco 57 en voor staatssteunmaatregelen om de funding-kloof bij de afwikkeling van Banif te dekken 58 . De voorgenomen steunmaatregelen zijn bedoeld om, enerzijds, ervoor te zorgen dat Novo Banco over voldoende liquiditeit blijft beschikken en, anderzijds, om Banif gecontroleerd van de markt te laten verdwijnen. Met deze maatregelen wordt de financiële stabiliteit van de Portugese banksector ondersteund.

20.

VI.Bevorderen van een vruchtbare economische samenwerking en een constructieve interinstitutionele dialoog op mededingingsgebied


De Commissie, en met name Commissaris voor mededingingsbeleid, Margrethe Vestager, is een uitgesproken voorstander van een open en constructieve gedachtewisseling over mededingingskwesties, zowel internationaal als met andere EU-instellingen.

21.

De internationale samenwerking met historische en nieuwe economische spelers opvoeren


De toenemende integratie van de wereldeconomie heeft belangrijke gevolgen voor de taken van mededingingstoezichthouders. Globalisering gaat vooral om onderlinge verwevenheid. De afgelopen 25 jaar is het aantal mededingingsstelsels wereldwijd fors toegenomen: van rond 20 begin de jaren 1990 tot rond 130 in 2015. Ze omspannen nu 85% van de wereldbevolking. Het toenemende aantal mededingingstoezichthouders is een teken dat de mededingingscultuur zich wereldwijd steeds verder ontwikkelt. Tegelijk levert de Commissie ook inspanningen om een antwoord te bieden op de uitdagingen die daarmee gepaard gaan.

In dat verband speelt de Commissie een actieve rol bij de internationale samenwerking over mededingingsthema's, zowel bilateraal als multilateraal op mededingingsfora zoals het Competition Committee van de OESO, de Conferentie van de Verenigde Naties inzake handel en ontwikkeling (UNCTAD) en het International Competition Network (ICN).

Als medevoorzitter van de ICN Merger Working Group heeft de Commissie de Practical Guide to International Enforcement Cooperation in Mergers van 2015 helpen op te stellen. Deze praktische gids biedt ICN-leden directe en op concrete zaken gebaseerde houvast over de vraag hoe toezichthouders hun tijdschema's onderling kunnen afstemmen, informatie kunnen delen en kunnen samenwerken, zowel wat de inhoud als wat remedies betreft, om zo inconsistenties te voorkomen.

De succesvolle samenwerking bij de concentratiecontrole in 2015 verliep ook via bilaterale betrekkingen. In oktober ondertekenden de Commissie en het ministerie van Handel van de Volksrepubliek China (MOFCOM) een Practical Guidance for Cooperation on Reviewing Merger Cases. Deze praktische gids zal ook de timing en de inhoud van het overleg tussen de Commissie en MOFCOM transparanter maken, wat zal leiden tot doeltreffendere, coherentere en niet-tegenstrijdige onderzoeken wanneer een concentratie door de beide autoriteiten moet worden beoordeeld. Hiermee wordt ook een nieuwe stap gezet in de samenwerking tussen de EU en China, naast de technische samenwerking die momenteel wordt uitgebouwd in het kader van een specifiek samenwerkingsprogramma (EUCTP II 59 ).

De Commissie blijft verder ijveren om mededingings- en staatssteunbepalingen op te nemen in vrijhandelsakkoorden. In 2015 werd aanzienlijke vooruitgang geboekt met betrekking tot mededingingsbepalingen in vrijhandelsakkoorden met Japan en Vietnam. De Commissie boekte ook vooruitgang bij haar onderhandelingen met de VS over een trans-Atlantisch handels- en investeringspartnerschap (TTIP), dat ook een mededingingshoofdstuk zal bevatten.

22.

Gestructureerde dialoog met het Europees Parlement


In 2015 onderhield de Commissie haar uitstekende werkrelatie met het Europees Parlement, en met name de Commissie Economische en monetaire zaken (ECON).

In het kader van haar gestructureerde dialoog met het Parlement bracht Commissaris Vestager in juli en november een bezoek aan de ECON-commissie. Zij toonde zich ingenomen met de kans om aan de commissie te kunnen deelnemen en om met de Parlementsleden een constructief debat over het mededingingsbeleid te kunnen voeren.

Commissaris Vestager nam in april ook deel aan de werkgroep mededinging van de ECON-commissie en in mei en september aan de Bijzondere Commissie fiscale rulings en andere maatregelen van vergelijkbare aard of met vergelijkbaar effect (TAXE). In juni nam zij deel aan de Commissie Landbouw en plattelandsontwikkeling (AGRI) om te overleggen over de ontwerp-richtsnoeren voor de gezamenlijke afzet in de sectoren rundvlees, olijfolie en akkerbouwgewassen.

23.

Het Parlement nog nauwer betrekken bij initiatieven in het mededingingsbeleid


Aansluitend bij haar mededeling over tien jaar handhaving op grond van Verordening (EG) nr. 1/2003 beziet de Commissie hoe de nationale mededingingsautoriteiten meer bevoegdheden kunnen krijgen om de EU-mededingingsregels ook beter te kunnen afdwingen. De ECON-commissie werd geïnformeerd over de publieke consultatie die in november 2015 werd gelanceerd om feedback te krijgen van uiteenlopende stakeholders. Voorts is het de vaste wil van Commissaris Vestager om het Parlement nauw bij dit initiatief te betrekken, voor zover de concrete inhoud van het voorstel daarvoor ruimte biedt.

24.

De communicatie van DG Concurrentie met het Europees Parlement verder verbeteren


Tijdens het briefingseminar dat DG Concurrentie regelmatig organiseert voor assistenten en politieke adviseurs van de ECON-commissie, kwamen de belangrijkste thema's van het Verslag over het mededingingsbeleid 2014 aan bod. Dit seminar vond in juli 2015 plaats. Ook gaf DG Concurrentie achtergrondbriefings over staatssteunbeleid en -procedures voor leden van de TAXE-commissie en de daarbij betrokken medewerkers.

DG Concurrentie werkte samen met de werkgroep mededinging om voor mei 2015 een workshop voor te bereiden rond internationale samenwerking bij de handhaving van de mededingingsregels en de betrekkingen tussen de EU en VS op dit punt. Voorts nam de nieuw aangestelde directeur-generaal van DG Concurrentie, Johannes Laitenberger, in december 2015 als eerste directeur-generaal ooit deel aan de werkgroep mededinging van het Parlement.

DG Concurrentie was lead-manager bij het beantwoorden van 331 schriftelijke vragen van Parlementsleden en 7 verzoekschriften.

25.

De contacten tussen DG Concurrentie en het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) en het Comité van de Regio's (CvdR)


De Commissie hield het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) en het Comité van de Regio's (CvdR) op de hoogte van belangrijke beleidsinitiatieven. Zij nam ook deel aan studiegroepen en afdelingsvergaderingen. Zo nam de voormalige directeur-generaal van DG Concurrentie, Alexander Italianer, op 14 juli deel aan de bijeenkomst van de EESC-afdeling Interne Markt, Productie en Consumptie. Zelf bracht het EESC adviezen uit: op 16 september over 'Staatssteun aan ondernemingen: effectief en efficiënt?' (initiatiefadvies) en op 9 december over het Verslag over het mededingingsbeleid 2014. Het CvdR bracht op 14 oktober een advies uit over financiële instrumenten ter ondersteuning van territoriale ontwikkeling.

(1)

Zie bijv. Competition Policy Brief nr. 5 van 2015, Improving competition in the Member States to boost growth.

(2)

A. Dierx, F. Ilzkovitz, B. Pataracchia, M. Ratto, A. Thum-Thysen, J. Varga, ‘Distributional macroeconomic effects of EU competition policy – a general equilibrium analysis’, Competition Policy and Shared Prosperity (ter perse), Wereldbank.

(3)

Zie ec.europa.eu/priorities

(4)

Zie ec.europa.eu/priorities/jobs-growth-investment

(5)

Zie ec.europa.eu/competition/state_aid/modernisation

(6)

Verordening (EU) nr. 651/2014 van de Commissie van 17 juni 2014 waarbij bepaalde categorieën steun op grond van de artikelen 107 en 108 van het Verdrag met de interne markt verenigbaar worden verklaard (PB L 187 van 26.6.2014, blz.

1), beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT:OJ.L_.2014.187.01.0001.01.NLD

(7)

Mededeling van de Commissie 'Kaderregeling betreffende staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie' (PB C 198 van 27.6.2014, blz.

1), beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT:OJ.C_.2014.198.01.0001.01.NLD

(8)

Mededeling van de Commissie 'Richtsnoeren inzake staatssteun ter bevordering van risicofinancieringsinvesteringen' (PB C 19 van 22.1.2014, blz.

4), beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX:52014XC0628(04)

(9)

Mededeling van de Commissie 'EU-richtsnoeren voor de toepassing van de staatssteunregels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken' (PB C 25 van 26.1.2013, blz.

1), beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2013:025:0001:0026:nl:PDF

(10)

Zie ec.europa.eu/priorities/digital-single-market_en

(11)

Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's 'Strategie voor een digitale eengemaakte markt voor Europa', COM(2015) 192 final van 6.5.2015, beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex%3A52015DC0192

(12)

Zie de recente studie van het Europees Parlement, beschikbaar onder: www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2015(2015)542235_EN.pdf">www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2015%282015%29542235_EN.pdf

(13)

Zaak AT.39740 - Google search; zie IP/15/4780 van 15.4.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4780_nl

(14)

Zaak AT.40153 - E-books MFN-clausules en verwante thema's; zie IP/15/5166 van 11.6.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-5166_en

(15)

Zie zaak M.7194 - Liberty Global / Corelio / W&W / De Vijver Media; besluit van de Commissie van 24 februari 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef , en zaak M.7499 - Altice / PT Portugal, besluit van de Commissie van 20 april 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(16)

Zaak AT.40023 - Grensoverschrijdende toegang tot betaaltelevisiecontent; zie IP/15/5432 van 23.7.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-5432_en

(17)

Verordening (EU) 2015/2120 van het Europees Parlement en de Raad van 25 november 2015 tot vaststelling van maatregelen betreffende open-internettoegang en tot wijziging van Richtlijn 2002/22/EG inzake de universele dienst en gebruikersrechten met betrekking tot elektronische-communicatienetwerken en –diensten en Verordening (EU) nr. 531/2012 betreffende roaming op openbare mobielecommunicatienetwerken binnen de Unie (PB L 310 van 26.11.2015, blz.

1), beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX%3A32015R2120

(18)

Zaak AT.40220 - Qualcomm (exclusiviteitsbetalingen) en zaak AT.39711 - Qualcomm (roofprijzen); zie IP/15/6271 van 8.12.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-6271_en

(19)

Zaak AT.40099 - Google Android; zie MEMO/15/4782 van 15.4.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_MEMO-15-4782_en

(20)

Zie bijv. zaak AT.39523 - Slovak Telecom, besluit van de Commissie van 15 oktober 2014, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(21)

Zaak M.7421 - Orange / Jazztel, besluit van de Commissie van 19 mei 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(22)

Zaak M.7612 - Hutchison 3G UK / Telefónica UK, beschikbaar onder ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(23)

Zaak M.7637 - Liberty Global / BASE Belgium, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(24)

Zaak M.7419 - TeliaSonera / Telenor / JV, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(25)

Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité, het Comité van de Regio's en de Europese Investeringsbank 'Een kaderstrategie voor een schokbestendige energie-unie met een toekomstgericht beleid inzake klimaatverandering', COM(2015) 80 final van 25.2.2015, beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=COM%3A2015%3A80%3AFIN

(26)

Zaak AT.39816 - Upstream gasleveringen in Centraal- en Oost-Europa; zie IP/15/4828 van 22.4.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4828_nl

(27)

Zie bijv. zaak AT.39952 – Stroombeurzen, besluit van de Commissie van 5 maart 2014; zie IP/14/215, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-14-215_en

(28)

Zaak AT.39849 - BEH gas; zie IP/15/4651 van 23.3.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4651_en

(29)

Zaak AT.39767 - BEH elektriciteit; zie IP/15/6289 van 10.12.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-6289_en

(30)

Mededeling van de Commissie 'Richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014-2020' (PB C 200 van 28.6.2014, blz.

1), beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX%3A52014XC0628%2801%29

(31)

Zaak M.7278 - General Electric / Alstom (Thermische energie – Divisie hernieuwbare energie & netwerken), besluit van de Commissie van 8 september 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(32)

Zie IP/15/4610 van 18.3.2016, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4610_nl

(33)

Zie IP/15/5188 van 17.6.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-5188_nl

(34)

Zaak SA.38375 – Vermeende steun aan FFT- Luxembourg, besluit van de Commissie van 21 oktober 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(35)

Zaak SA.38374 – Vermeende steun aan Starbucks, besluit van de Commissie van 21 oktober 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(36)

Zie IP/15/5880 van 21.10.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-5880_nl

(37)

Zaak SA.38945 – Mogelijke steun aan Mc Donald's – Luxembourg, besluit van de Commissie van 3 december 2015 tot inleiding van de formele onderzoeksprocedure; zie IP/15/6221, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-6221_nl

(38)

Zaak SA.38373 – Vermeende steun aan Apple, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(39)

Zaak SA.38944 – Vermeende steun aan Amazon, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(40)

Zaak SA.37667 – Vrijstelling overwinst in België, besluit van de Commissie van 3 februari 2015 tot inleiding van de procedure; zie IP/15/4080, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4080_nl

(41)

Zie IP/16/42 van 11.1.2016, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-16-42_nl

(42)

Zie IP/14/2742 van 17.12.2014, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-14-2742_en

(43)

Verordening (EG) nr. 1/2003 van de Raad van 16 december 2002 betreffende de uitvoering van de mededingingsregels van de artikelen 81 en 82 van het Verdrag (PB L 1 van 4.1.2003, blz.

1), beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/ALL/?uri=celex:32003R0001

(44)

Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad 'Tien jaar handhaving van de mededingingsregels op grond van Verordening nr. 1/2003: Resultaten en toekomstperspectieven', COM(2014) 453 van 9.7.2014, beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX%3A52014DC0453

(45)

Zaak AT.39563 - Voedingsverpakkingen voor de detailhandel, besluit van de Commissie van 24 juni 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(46)

Zaak AT.39639 - Optische disk drives, besluit van de Commissie van 21 oktober 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(47)

Zaak AT.39861 - Rentederivaten in yen (YIRD), besluit van de Commissie van 4 december 2013, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(48)

Zaak AT.40049 - Mastercard II; zie IP/15/5323 van 9.7.2015, beschikbaar onder: europa.eu/rapid/press-release_IP-15-5323_nl

(49)

Verordening (EU) 2015/751 van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2015 betreffende afwikkelingsvergoedingen voor op kaarten gebaseerde betalingstransacties (PB L 123 van 19.5.2015, blz.

1), beschikbaar onder: eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT%3AOJ.L_.2015.123.01.0001.01.NLD

(50)

Richtlijn 2014/59/EU van het Europees Parlement en de Raad van 15 mei 2014 betreffende de totstandbrenging van een kader voor het herstel en de afwikkeling van kredietinstellingen en beleggingsondernemingen (PB L 173 van 12.6.2014, blz. 190), beschikbaar onder:

eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT:32014L0059

(51)

Zaak SA.39543 - Afwikkeling van Banca delle Marche SpA, besluit van de Commissie van 22 november 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef ; zaak SA.41134 - Afwikkeling van Banca Popolare dell'Etruria e del Lazio - Soc. Coop., besluit van de Commissie van 22 november 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef ; zaak SA.41925 - Afwikkeling van Cassa di risparmio di Ferrara SpA, besluit van de Commissie van 22 november 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef , en zaak SA.43547 - Afwikkeling van Cassa di risparmio della Provincia di Chieti SpA, besluit van de Commissie van 22 november 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(52)

Zie www.bankingsupervision.europa.eu/press/pr/date">https://www.bankingsupervision.europa.eu/press/pr/date

(53)

Zaak SA.43364 - Verdere herstructureringssteun voor Piraeus Bank 2015, besluit van de Commissie van 29 november 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(54)

Zaak SA.43365 - Verdere herstructureringssteun voor National Bank of Greece (NBG) 2015, besluit van de Commissie van 4 december 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(55)

Zaak SA.43367 - Verdere herstructureringssteun voor Cooperative Central Bank 2015, besluit van de Commissie van 18 december 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(56)

Portugal heeft in juni 2014 met succes zijn economische aanpassingsprogramma van drie jaar afgerond.

(57)

Zaak SA.43976 - Aanpassing van de afwikkeling van Banco Espirito Santo SA (Novo Banco SA) 2014, besluit van de Commissie van 19 december 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(58)

Zaak SA.43977 - Afwikkeling van Banif - Banco Internacional do Funchal SA, besluit van de Commissie van 21 december 2015, beschikbaar onder: ec.europa.eu/competition/elojade/isef

(59)

EU-China Trade Project II.