Toelichting bij COM(2022)591 - Kader om de uitrol van hernieuwbare energie te versnellen - Hoofdinhoud
Dit is een beperkte versie
U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.
| dossier | COM(2022)591 - Kader om de uitrol van hernieuwbare energie te versnellen. |
|---|---|
| bron | COM(2022)591   |
| datum | 09-11-2022 |
• Motivering en doel van het voorstel
In de Europese Green Deal staat hernieuwbare energie centraal in de transitie naar schone energie. De huidige internationale spanningen als gevolg van de Russische invasie van Oekraïne, de algemene geopolitieke context en de zeer hoge energieprijzen hebben de noodzaak vergroot om de energie-efficiëntie en de inzet van hernieuwbare energie in de Unie te versnellen teneinde de afhankelijkheid van de EU van Russische fossiele brandstoffen af te bouwen.
In dit verband heeft de Commissie op 18 mei 2022, als onderdeel van het REPowerEU-plan, een voorstel aangenomen tot wijziging van Richtlijn (EU) 2018/2001 ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen (“RED II”), van Richtlijn 2010/31/EU betreffende de energieprestatie van gebouwen en van Richtlijn 2012/27/EU betreffende energie-efficiëntie teneinde de groene transitie naar hernieuwbare energie en meer energie-efficiëntie te versnellen. Het voorstel bevatte ambitieuzere streefcijfers voor energie-efficiëntie en hernieuwbare energie, maatregelen om de administratieve vergunningsprocedures voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie op gecoördineerde en geharmoniseerde wijze in de hele EU verder te vereenvoudigen en te stroomlijnen, en maatregelen om de bouw van zonne-energie-installaties op gebouwen te bevorderen. De Raad en het Europees Parlement werken momenteel aan de vaststelling van de herziene RED II.
Sinds de bekendmaking van het REPowerEU-plan op 18 mei 2022 is de energiecrisis verergerd en moet dringend worden opgetreden. Recordprijzen voor aardgas in de zomer, een verdere verstoring van de aanvoer via de North Stream I-pijpleiding, hogere inflatie en schommelingen van de elektriciteitsprijzen veroorzaken economische en maatschappelijke problemen, waardoor de burgers en de economie zwaar worden belast. De stijgende energiekosten zorgen voor een lagere koopkracht voor burgers en een verlies aan concurrentievermogen voor bedrijven. Het tekort aan gas en elektriciteit en de relatief inelastische vraag naar energie hebben geleid tot grote stijgingen en schommelingen van de gas- en elektriciteitsprijzen in de EU. Nationale maatregelen hiertegen kunnen leiden tot versnippering van de interne markt en bieden geen garantie voor solidariteit.
Dat betekent dat de huidige crisis om tijdelijke maar onmiddellijke maatregelen vraagt om sommige van de doelstellingen van het voorstel sneller te verwezenlijken, zoals een snellere overgang naar schone energie in Europa. De Europese Unie heeft stappen ondernomen om de vraag naar gas te verminderen en op de energiemarkten in te grijpen om de gevolgen van de crisis voor deze winter te temperen. Desondanks blijft de situatie zeer moeilijk. Europese consumenten en bedrijven blijven met te hoge en volatiele prijzen te kampen hebben. Onvoorspelbare gebeurtenissen, zoals de sabotage van pijpleidingen, kunnen onze voorzieningszekerheid nog verder verstoren. De spanningen op de gasmarkten blijven waarschijnlijk bestaan, ook na deze winter. Een snellere inzet van hernieuwbare energie is noodzakelijk om definitief een einde te maken aan de huidige noodsituatie, omdat hierdoor de vraag naar fossiele brandstoffen in de sectoren elektriciteit, verwarming en koeling, industrie en transport onmiddellijk en structureel zal afnemen. Dankzij de lage operationele kosten ervan kunnen hernieuwbare energiebronnen de energieprijzen in de hele EU positief beïnvloeden.
Langdurige en complexe administratieve procedures zijn aangemerkt als een van de belangrijkste obstakels voor snelle en grote investeringen in hernieuwbare energie en de bijbehorende infrastructuur. Op 20 en 21 oktober 2022 heeft de Europese Raad in zijn conclusies opgeroepen tot een versnelde vereenvoudiging van de vergunningsprocedures om de uitrol van hernieuwbare energie en energienetten te bespoedigen, met inbegrip van noodmaatregelen. De lidstaten kunnen een aantal van de maatregelen uit het voorstel van mei 2022 om de vergunningsprocedure voor installaties voor hernieuwbare energie te versnellen, met name maatregelen die van groot algemeen belang worden geacht, voor de repowering van installaties en voor het verlenen van vergunningen voor apparatuur voor zonne-energie op bestaande structuren, snel uitvoeren, zonder dat hun nationale procedures en rechtsstelsels omstandig moeten worden gewijzigd. De crisis vraagt om onmiddellijke gerichte maatregelen op deze gebieden en om andere maatregelen ter bevordering van specifieke technologieën, zoals warmtepompen, die het gebruik van gas voor verwarming versneld uitfaseren. Indien deze maatregelen onmiddellijk ten uitvoer worden gelegd, hebben zij het potentieel om de productie van hernieuwbare energie op korte termijn te verhogen en zo de bijdrage van hernieuwbare energiebronnen bij het bedwingen van de huidige crisis te vergroten.
• Verenigbaarheid met bestaande bepalingen op het beleidsterrein
Het voorgestelde instrument voorziet in tijdelijke, evenredige en buitengewone maatregelen. Het vormt een aanvulling op bestaande EU-initiatieven en -wetgeving en op de initiatieven die de Commissie reeds heeft ontplooid om het hoofd te bieden aan de huidige crisis op de energiemarkten. Het bouwt voort op het REPowerEU-plan van 18 mei 2022, waarin de massale versnelling en opschaling van hernieuwbare energie voor elektriciteitsopwekking, industrie, gebouwen en transport centraal worden gesteld in de strategie om de uitfasering van Russische fossiele brandstoffen te versnellen.
De Commissie heeft met name in het kader van het REPowerEU-plan een herziening van Richtlijn (EU) 2018/2001 voorgesteld, waarbij het bindende EU-streefcijfer voor 2030 wordt verhoogd tot 45 % in 2030 (tegenover 40 % in het vorige voorstel van 14 juli 2021), en een kader wordt vastgesteld om de administratieve vergunningsprocedure voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie te stroomlijnen en te versnellen.
Het voorgestelde instrument is een tijdelijke noodmaatregel. Het is beperkt tot een periode van één jaar, met een herzieningsclausule om, indien nodig, de geldigheid ervan te verlengen.
Met de voorgestelde verordening wordt tegemoet gekomen aan de noodzaak om dringend actie te ondernemen naar aanleiding van de energiecrisis, zoals gevraagd in de bovengenoemde conclusies van de Europese Raad. De verordening moet de huidige energiecrisis beteugelen door middel van onmiddellijke gerichte maatregelen die de uitrol van hernieuwbare-energieprojecten met een groot potentieel voor snelle en doeltreffende effecten versnellen. Daartoe bevat het voorgestelde instrument maatregelen waarvan de onmiddellijke toepassing moet zorgen voor een versnelling op korte termijn van de vergunningsprocedures voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie.
In dit verband moet worden opgemerkt dat, conform de aanbeveling van de Raad inzake het garanderen van een rechtvaardige transitie naar klimaatneutraliteit en de aanbeveling van de Commissie over het versnellen van de procedures voor de verlening van vergunningen voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie en het faciliteren van stroomafnameovereenkomsten, het van essentieel belang blijft dat de instanties voor vergunningverlening en milieubeoordeling over voldoende en geschikt personeel met relevante vaardigheden en kwalificaties beschikken om ten volle de vruchten te kunnen plukken van vereenvoudigingen van vergunningsprocedures die tot doel hebben de uitrol van hernieuwbare energie en netwerken te versnellen.
Ook moeten de nationale vergunningverlenende instanties ernaar streven de vergunningsprocedures voor productielocaties voor technologie voor hernieuwbare energie te versnellen, aangezien het voor de REPowerEU-doelstellingen nodig is dat de levering van apparatuur voor hernieuwbare energie en van kritieke grondstoffen wordt gediversifieerd, de afhankelijkheid van sectoren wordt verminderd, knelpunten in de toeleveringsketen worden weggewerkt en de productiecapaciteit van de EU voor technologie op het gebied van schone energie wordt uitgebreid.
• Verenigbaarheid met andere beleidsterreinen van de Unie
Het voorstel is een buitengewone maatregel die gedurende een beperkte tijd moet worden toegepast, en is in lijn is met een breder pakket initiatieven om de veerkracht van de Unie op energiegebied te vergroten en de gevolgen van de hoge energieprijzen en mogelijke verstoringen van de energievoorziening te verzachten. Het voorstel doet geen afbreuk aan de werking van de interne markt, noch aan de maatregelen tegen een onderbroken energievoorziening of solidariteitsmechanismen. Het voorstel is volledig in overeenstemming met de ambitie van de Europese Green Deal van de Commissie om projecten op het gebied van hernieuwbare energie sneller koolstofvrij te maken en te implementeren, en bouwt voort op de doelstellingen om de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen sneller te verminderen door hernieuwbare energie op grote schaal als alternatieve bron in te zetten. Het voorstel is in overeenstemming met de milieudoelstellingen, aangezien een snellere inzet van hernieuwbare energie, conform de doelstellingen van de Europese klimaatwet (Verordening (EU) 2021/1119), van cruciaal belang is ter beperking van de gevolgen van klimaatverandering en verontreiniging, die het verlies aan biodiversiteit in de hand werken en een bedreiging voor de volksgezondheid en de veiligheid vormen.
Het voorstel is conform de aanbevelingen aan de lidstaten in het kader van het Europees Semester 2022 om de vergunningverlening voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie te stroomlijnen. Het zal naar verwachting ook de investeringen in hernieuwbare energie op grond van de herstel- en veerkrachtfaciliteit versnellen, inclusief de REPowerEU-hoofdstukken die in de nationale herstel- en veerkrachtplannen moeten worden opgenomen.
2. RECHTSGRONDSLAG, SUBSIDIARITEIT EN EVENREDIGHEID
• Rechtsgrondslag
De rechtsgrondslag van dit instrument is artikel 122, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU).
De huidige verstoring van de gasvoorziening en de daaruit voortvloeiende gevolgen voor de gas- en elektriciteitsprijzen vormen een ernstige moeilijkheid voor de energievoorziening in de zin van artikel 122 VWEU. De Russische Federatie zet gas in als wapen en manipuleert de markten door opzettelijk de gasstromen te vestoren, waardoor de energieprijzen zeer sterk zijn gestegen en de voorzieningszekerheid in gevaar is gebracht. De scherpe stijging van de elektriciteitsprijzen vormt een aanzienlijke last voor consumenten en bedrijven, en als er geen maatregelen worden genomen, dreigt het prijsniveau onhoudbaar te worden, wat aanzienlijke bredere maatschappelijke en economische gevolgen kan hebben. De EU-leiders en de Commissie hebben vastgesteld dat er dringend aanvullende maatregelen nodig zijn om de toegang tot hernieuwbare energie te verbeteren teneinde de gevolgen voor de EU-burgers te beperken, de voorzieningszekerheid te verbeteren en beter op de komende winter voorbereid te zijn. De tijdelijke maatregelen op grond van de voorgestelde verordening zijn gericht op een gerichte gecoördineerde aanpak om specifieke vergunningsprocedures te versnellen voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie met een groot potentieel voor onmiddellijke en doeltreffende effecten. Hiermee worden de specifieke administratieve knelpunten voor de uitvoering van deze projecten aangepakt.
• Subsidiariteit (bij niet-exclusieve bevoegdheid)
Een kostenefficiënte, snelle en grootschalige uitrol van duurzame hernieuwbare energie in overeenstemming met de ambitie van de Europese Green Deal en de mededeling REPowerEU kan niet door de lidstaten alleen worden verwezenlijkt. Er is een EU-aanpak nodig om lidstaten met verschillende ambitieniveaus de juiste stimulansen te geven om de energietransitie van het traditionele, op fossiele brandstoffen gebaseerde energiesysteem naar een beter geïntegreerd en energie-efficiënt energiesysteem op basis van hernieuwbare energie op gecoördineerde wijze te versnellen.
Rekening houdend met de verschillen in energiebeleid tussen de lidstaten is de kans groter dat de klimaat- en verontreinigingsdoelstellingen van de EU door de benodigde grotere inzet van hernieuwbare energiebronnen wordt gerealiseerd met maatregelen op EU-niveau, ondersteund door een robuust governancekader, dan met louter nationale of lokale maatregelen.
Langdurige en complexe administratieve procedures horen bij de belangrijkste belemmeringen voor investeringen in hernieuwbare energie en de bijbehorende infrastructuur. De duur en de complexiteit van de vergunningsprocedures lopen sterk uiteen tussen de verschillende technologieën voor hernieuwbare energie en tussen de lidstaten. De lidstaten treffen maatregelen om de op nationaal niveau vastgestelde belemmeringen voor vergunningen aan te pakken en worden gestimuleerd dat te blijven doen, bijvoorbeeld via samenwerking binnen de taskforce voor de handhaving van de eengemaakte markt van de Europese Commissie 1 . Er is een gecoördineerde Europese aanpak nodig om de vergunningsprocedures en de administratieve procedures te bekorten en te vereenvoudigen om de noodzakelijke uitrol van hernieuwbare energie te versnellen. Dit is op zijn beurt noodzakelijk voor de EU om haar klimaat- en energiedoelstellingen voor 2030, haar langetermijndoelstellingen van klimaatneutraliteit en nul verontreiniging te verwezenlijken, haar afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen geleidelijk af te bouwen en de energieprijzen te verlagen. Rekening houdend met de verschillende energiebeleidsmaatregelen, -prioriteiten en -procedures van de lidstaten, en gezien de dringende noodzaak om de uitrol van hernieuwbare energie in alle lidstaten te versnellen, is het waarschijnlijker dat de vereiste doelstellingen worden bereikt met maatregelen op EU-niveau dan met louter nationale of lokale maatregelen.
Ten slotte introduceert de voorgestelde verordening gerichte wijzigingen van bestaande Uniewetgeving. Deze ingreep, waarmee bepaalde vergunningsprocedures verder worden gestroomlijnd, rechtvaardigt de noodzaak van maatregelen op Unieniveau.
• Evenredigheid
Het initiatief is in overeenstemming met het evenredigheidsbeginsel. Gezien de ongekende geopolitieke situatie die de Russische invasie van Oekraïne heeft gecreëerd, de voortdurend zeer volatiele energieprijzen en de noodzaak om de energiezekerheid van Europa voor het komende winterseizoen en volgend jaar te waarborgen, is er duidelijk behoefte aan gecoördineerde en dringende maatregelen om hernieuwbare energiebronnen onverwijld sneller te implementeren, bovenop de maatregelen die de Commissie in het kader van het REPowerEU-plan van 18 mei 2022 heeft voorgesteld. De vastgestelde acties zijn echter beperkt tot acties, gericht op specifieke administratieve knelpunten voor vergunningen die remmend werken voor de uitvoering van projecten op het gebied van hernieuwbare energie met een groot potentieel voor snelle en doeltreffende effecten.
•
Keuze van het instrument
Met inachtneming van de dringende noodzaak om de uitrol van hernieuwbare-energieprojecten ter vervanging van gas te versnellen en gezien de omvang van de energiecrisis, de dreiging van de maatschappelijke, economische en financiële gevolgen ervan en de urgentie om die te mitigeren, acht de Commissie het passend om op te treden door middel van een verordening van algemene strekking die rechtstreeks en onmiddellijk van toepassing is. De verordening is beperkt in de tijd. Zij beoogt een snelle, uniforme en Uniebrede aanpak met betrekking tot specifieke vergunningsprocedures die van toepassing zijn op bepaalde projecten op het gebied van hernieuwbare energie, om de ernstige moeilijkheden aan te pakken waarmee de Unie momenteel wordt geconfronteerd.
3. RAADPLEGING VAN BELANGHEBBENDEN EN EFFECTBEOORDELING
• Raadplegingen van belanghebbenden
Op 20 en 21 oktober 2022 heeft de Europese Raad in zijn conclusies opgeroepen tot een versnelde vereenvoudiging van de vergunningsprocedures om de uitrol van hernieuwbare energie en energienetten te bespoedigen, met inbegrip van noodmaatregelen. Het voorstel moest dringend worden voorbereid, zodat de Raad het tijdig kan aannemen door de Raad. Daardoor kon geen formele raadpleging van de belanghebbenden worden uitgevoerd. De Commissie is echter voornemens samen te werken met belanghebbenden, en met name met producenten van hernieuwbare energie, vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld en van nationale overheden, om deze verordening met succes te doen uitvoeren. Het voorstel bouwt ook voort op uitvoerige besprekingen met belanghebbenden, de lidstaten en het Europees Parlement in het kader van de voorbereiding van het voorstel voor een herziening van Richtlijn (EU) 2018/2001 van 18 mei 2022 en de daaropvolgende medebeslissingsonderhandelingen, alsook op het project RES Simplify 2 .
• Effectbeoordeling
Gezien het tijdelijke en dringende karakter van deze noodmaatregelen, kon geen effectbeoordeling worden uitgevoerd.
• Grondrechten
Er zijn geen negatieve effecten op de grondrechten vastgesteld. Het overkoepelende doel van deze herziening is gelegen in het gebruik van hernieuwbare energie, hetgeen in overeenstemming is met artikel 37 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, op grond waarvan een hoog niveau van milieubescherming en de verbetering van de kwaliteit van het milieu in het beleid van de Unie moeten worden geïntegreerd en overeenkomstig het beginsel van duurzame ontwikkeling moeten worden gewaarborgd. Voorts wordt in de gestroomlijnde vergunningsprocedures in de voorgestelde verordening acht geslagen op de plicht om gerechtvaardigd vertrouwen en bestaande investeringen te beschermen, en komt het in artikel 17 van het Handvest van de grondrechten verankerde recht op eigendom en gebruik van rechtmatig verkregen goederen derhalve niet in het gedrang. De verordening is ook zodanig gesteld dat de volksgezondheid en de rechtmatige belangen van personen niet negatief worden beïnvloed.
4. GEVOLGEN VOOR DE BEGROTING
Dit voorstel vergt geen extra middelen uit de EU-begroting.