Overwegingen bij COM(2025)828 - Uitfasering van de invoer van Russisch aardgas en de verbetering van de monitoring van potentiële energieafhankelijkheid - Hoofdinhoud
Dit is een beperkte versie
U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.
| dossier | COM(2025)828 - Uitfasering van de invoer van Russisch aardgas en de verbetering van de monitoring van potentiële energieafhankelijkheid. |
|---|---|
| document | COM(2025)828   |
| datum | 17 juni 2025 |
(2) Uit de vele voorbeelden van onaangekondigde en ongerechtvaardigde beperkingen en onderbrekingen van de leveringen die reeds vóór de grootschalige militaire invasie van Oekraïne plaatsvonden, en het inzetten van energie als wapen sinds de invasie, blijkt dat de Russische Federatie systematisch de bestaande afhankelijkheid van Russisch gas heeft gebruikt om de economie van de Unie te schaden. Dit heeft ernstige gevolgen voor de economische veiligheid van de lidstaten en de Unie. De Unie kan de Russische Federatie en haar energiemaatschappijen dan ook niet langer als betrouwbare energiehandelspartners beschouwen
(3) In januari 2006 heeft Rusland zijn aardgasleveringen aan Bulgarije en andere landen in Zuidoost-Europa stopgezet in het midden van een koudegolf, waardoor de prijzen de hoogte ingingen en burgers schade ondervonden of dreigden te ondervinden. Op 6 januari 2009 heeft Rusland de gasdoorvoer via Oekraïne volledig afgesloten, waardoor 18 lidstaten werden getroffen, met name in centraal en oost-Europa. De onderbreking van de leveringen leidde tot ernstige verstoringen van de gasmarkten in de regio en de hele Unie. In sommige lidstaten vielen de aardgasstromen bijna 14 dagen lang stil, waardoor de verwarming in scholen en fabrieken langdurig moest worden uitgezet en deze landen zich gedwongen zagen de noodtoestand uit te roepen. In 2014 is de Russische Federatie de Krim binnengevallen en heeft ze deze regio illegaal geannexeerd. De gasproductiefaciliteiten in de Krim werden gesloten en de gasleveringen aan diverse lidstaten die hadden aangekondigd gas te zullen leveren aan Oekraïne, werden beperkt, met marktverstoringen, prijsverhogingen en economische onveiligheid tot gevolg. In het verleden heeft de Commissie al meermaals een onderzoek ingesteld naar Gazprom, de door de Russische staat gecontroleerde onderneming met een monopolie op de uitvoer van gas, wegens mogelijke schending van de EU-mededingingsregels. Sindsdien heeft Gazprom zijn marktgedrag aangepast om tegemoet te komen aan de bezorgdheid van de Commissie 22 . De mededingingskwesties waarover de Commissie zich zorgen maakte, hadden in meerdere gevallen betrekking op zogenaamde “territoriale beperkingen” in de gasleveringscontracten van Gazprom, waarbij het verboden was gas door te verkopen aan andere landen 23 , en op aanwijzingen dat Gazprom oneerlijke tariefpraktijken hanteerde en de energieleveringen afhankelijk stelde van politieke concessies, gaande van deelname aan Russische pijplijnprojecten tot het verwerven van zeggenschap over energie-activa in de Unie.
(4) De niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde oorlog van Rusland tegen Oekraïne die sinds februari 2022 aan de gang is en de daaropvolgende verminderde gasleveringen, die als wapen worden gebruikt, in samenhang met de marktmanipulatie via opzettelijke verstoringen van de gasstromen, hebben de kwetsbaarheid en afhankelijkheid van de Unie en haar lidstaten blootgelegd, hetgeen directe en ernstige gevolgen kan hebben voor de werking van de gasmarkt, de economie en de essentiële veiligheid van de Unie, en schade kan toebrengen aan de burgers van de Unie omdat verstoringen van de energievoorziening hun gezondheid of zelfs hun leven in gevaar kunnen brengen. Er zijn aanwijzingen dat het staatsbedrijf Gazprom de energiemarkten van de Unie opzettelijk heeft gemanipuleerd om de energieprijzen op te drijven. De door Gazprom gecontroleerde grote ondergrondse gasopslagplaatsen in de Unie waren leger dan ooit tevoren en Russische bedrijven beperkten hun verkoop aan gashubs in de Unie 24 en zetten het gebruik van hun eigen verkoopplatform volledig stop vóór de invasie, hetgeen gevolgen had voor de kortetermijnmarkten en de reeds krappe voorzieningssituatie na de onwettige invasie van Oekraïne door Rusland nog verergerde. Sinds maart 2022 heeft Rusland de leveringen van aardgas aan lidstaten systematisch onderbroken of beperkt, met aanzienlijke verstoringen op de gasmarkt in de Unie tot gevolg. Het betrof met name de leveringen aan de Unie via de Yamal-pijplijn, de leveringen aan Finland en de Nord Stream 1-pijplijn; de gasleveringen via deze pijplijn werden eerst door Gazprom beperkt en uiteindelijk volledig stopgezet.
(5) De inzet van gasleveringen als wapen door Rusland en de marktmanipulatie via opzettelijke verstoringen van de gasstromen deden de energieprijzen in de Unie in 2022 omhoog schieten tot nooit eerder geziene niveaus, tot acht keer het gemiddelde van de vorige jaren. De daaruit voortvloeiende noodzaak om alternatieve bronnen van gasvoorziening te vinden, aanvoerroutes te wijzigen, opslagplaatsen te vullen voor de winter en oplossingen te vinden voor congestieproblemen in de gasinfrastructuur in de Unie, hebben bijgedragen tot de hoge prijsvolatiliteit en de nooit eerder geziene prijsstijgingen in 2022.
(6) De uitzonderlijk hoge gasprijzen vertaalden zich in hoge elektriciteitsprijzen en prijsstijgingen voor andere energieproducten, met aanhoudend hoge inflatie tot gevolg. Een diepe economische crisis met negatieve groeicijfers in veel lidstaten, veroorzaakt door de hoge energieprijzen, bracht de economie van de Unie in gevaar, ondermijnde de koopkracht van de consumenten en deed de productiekosten stijgen, met name in de energiesector, wat leidde tot risico’s voor de sociale cohesie en stabiliteit en zelfs de gezondheid of het leven van de burgers in gevaar bracht. De verstoringen van de leveringen hebben ook geleid tot ernstige problemen voor de energievoorzieningszekerheid in de Unie en hebben elf lidstaten ertoe gedwongen een energienoodsituatie af te kondigen krachtens Verordening (EU) 2017/1938 van het Europees Parlement en de Raad 25 . Door de afhankelijkheid van de Unie tijdens die crisis kon Rusland via marktmanipulatie recordwinsten halen uit de resterende energiehandel met Europa; in 2024 bedroegen de inkomsten uit gasuitvoer naar de Unie nog steeds 15 miljard euro. Die inkomsten kunnen worden gebruikt om verdere economische aanvallen tegen de Unie te financieren, waardoor de economische veiligheid in het gedrang komt, en voor de financiering van de aanvalsoorlog tegen Oekraïne, een belangrijke bedreiging van de politieke en economische stabiliteit in Europa.
(7) De recente crisis heeft aangetoond dat betrouwbare handelsbetrekkingen met partners die energieproducten leveren van cruciaal belang zijn om de marktstabiliteit te behouden en de gezondheid en het leven van de burgers, alsook de essentiële veiligheidsbelangen van de Unie te beschermen, niet in het minst omdat de Unie in grote mate afhankelijk is van energie-invoer uit derde landen. De voortzetting van energieleveringen uit Rusland zou de Unie blootstellen aan aanhoudende economische en veiligheidsrisico’s; dit zou de voorzieningszekerheid niet doen toenemen, maar eerder doen afnemen. Zelfs de invoer van kleinere hoeveelheden Russisch gas kan door Rusland worden misbruikt om de prijsdynamiek aanzienlijk te verstoren, al was het maar tijdelijk, en kan de energiemarkten ontregelen, met name in regio’s die nog steeds in aanzienlijke mate afhankelijk zijn van invoer uit Rusland. Gezien het reeds lang bestaande en constante patroon van marktmanipulatie en verstoring van de leveringen, en het feit dat de Russische regering gas steevast heeft gebruikt als wapen om beleidsdoelstellingen te bereiken in plaats van handelsdoelstellingen, moeten maatregelen worden genomen om de aanhoudende kwetsbaarheid van de Unie ten gevolge van de invoer van aardgas uit de Russische Federatie, zowel leidinggas als vloeibaar aardgas (lng), aan te pakken.
(8) De in de artikelen 3 en 5 van deze verordening vastgestelde beperkingen op internationale transacties zijn samenhangend met het extern optreden van de Unie op andere gebieden, zoals vereist bij artikel 21, lid 3, van het Verdrag betreffende Europese Unie (VEU). De betrekkingen tussen de Unie en de Russische Federatie zijn de afgelopen jaren, en met name sinds 2022, sterk verslechterd. Dit is te wijten aan de flagrante schending van het internationaal recht door de Russische Federatie en met name aan haar niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde aanvalsoorlog tegen Oekraïne. Als reactie op de acties van de Russische Federatie tegen Oekraïne heeft de Unie sinds juli 2014 geleidelijk beperkende maatregelen ingesteld op de handel met de Russische Federatie. Vanwege de uitzonderingen die van toepassing zijn op grond van de Overeenkomst tot oprichting van de Wereldhandelsorganisatie, en met name artikel XXI van de Algemene Overeenkomst betreffende tarieven en handel 1994 (uitzonderingen op grond van veiligheidsoverwegingen) en analoge uitzonderingen op grond van de Partnerschaps- en Samenwerkingsovereenkomst met de Russische Federatie, staat het de Unie vrij de voordelen voor producten die worden ingevoerd uit andere derde landen (meestbegunstigingsbehandeling) niet toe te kennen aan soortgelijke producten die worden ingevoerd uit de Russische Federatie. Gezien de ernstige internationale spanningen tussen de Unie en de Russische Federatie is er dan ook niets dat de Unie belet om invoerverboden of -beperkingen op te leggen aan goederen uit de Russische Federatie als zij van mening is dat dergelijke maatregelen noodzakelijk zijn voor de bescherming van de essentiële veiligheidsbelangen van de Unie.
(9) De diversificatie van de lng-invoercapaciteit is van essentieel belang voor het behoud en de versterking van de energiezekerheid in de Unie. Een aanzienlijk deel van die capaciteit staat onder de zeggenschap van Russische bedrijven, via langlopende contracten van meer dan 10 jaar; dit creëert het risico dat de capaciteitsrechten in die contracten worden gebruikt om capaciteit te hamsteren en zo de invoer uit alternatieve bronnen te belemmeren. Het is mogelijk dat energiemarkten in de Unie door dergelijke praktijken langer kunnen worden beïnvloed door Russische bedrijven, die eerder al hebben aangetoond dat zij de markten in de Unie aanzienlijk kunnen verstoren door gebruik te maken van de bestaande afhankelijkheid. In het verleden heeft het hamsteren van capaciteit geleid tot ernstige marktverstoringen, prijsstijgingen en bedreigingen voor kritieke veiligheidsmaatregelen 26 . Gezien de essentiële rol die lng naar verwachting zal spelen in de diversificatie van de energievoorziening in de Unie, is het van essentieel belang dat het verbod op de invoer van gas wordt aangevuld met een verbod op het leveren van lng-terminaldiensten aan Russische entiteiten. Om de lidstaten te helpen bij het beëindigen van hun afhankelijkheid van Russische gasleveringen, en om effectieve lng-invoer uit alternatieve bronnen te waarborgen, moet worden vermeden dat de nodige invoerinfrastructuur kan worden geblokkeerd door Russische klanten van lng-terminaldiensten. Het verlenen van langlopende lng-terminaldiensten aan Russische entiteiten of entiteiten onder Russische zeggenschap moet daarom worden verboden vanaf 1 januari 2026. Voor contracten die zijn gesloten vóór 17 juni 2025, moet dit worden verboden vanaf 1 januari 2028. Dit moet het mogelijk maken terminalcapaciteit toe te wijzen aan alternatieve lng-leveranciers en de veerkracht van de energiemarkt in de Unie te versterken.
(10) De Commissie heeft zorgvuldig beoordeeld welke gevolgen een eventueel verbod op de invoer van Russisch aardgas en op de levering van lng-terminaldiensten aan Russische entiteiten heeft voor de Unie en haar lidstaten. Sinds 2022 zijn voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd en zijn diverse gedetailleerde analyses van de gevolgen van een totale uitfasering van Russisch gas gepubliceerd 27 ; voorts kan de Commissie gebruikmaken van tal van raadplegingen van belanghebbenden, externe deskundigen en agentschappen, en studies over de gevolgen van de uitfasering van Russisch gas. Uit de analyse van de Commissie bleek dat een uitfasering van de aardgasinvoer uit Rusland, mits deze stapsgewijs, gecoördineerd, goed voorbereid en in een geest van solidariteit wordt uitgevoerd, waarschijnlijk weinig invloed zal hebben op de energieprijzen in de Unie, en dat dit de voorzieningszekerheid in de Unie niet in gevaar zal brengen maar eerder zal versterken, omdat een onbetrouwbare handelspartner van de markt verdwijnt in de Unie. Zoals uiteengezet in de REPowerEU-routekaart heeft de uitvoering van het REPowerEU-plan de afhankelijkheid van leveringen uit Rusland reeds beperkt, bijvoorbeeld door maatregelen om de vraag naar gas te beperken of om de uitrol van hernieuwbare energiebronnen te versnellen, door actieve steun voor de diversificatie van de energievoorziening en door het vergroten van de onderhandelingsmacht van de EU via gezamenlijke gasaankopen. Uit de effectbeoordeling bleek ook dat schadelijke effecten op de prijzen of leveringen kunnen worden vermeden door voorafgaande coördinatie van het diversificatiebeleid 28 .
(11) De voorgestelde verordening is volledig verenigbaar met de strategie van de Unie om haar afhankelijkheid van ingevoerde fossiele energie te beperken door de decarbonisatie te versterken en de productie van schone energie in de Unie snel uit te breiden. Zoals uiteengezet in de REPowerEU-routekaart heeft de toepassing van het REPowerEU-plan al geleid tot aanzienlijke gasbesparingen van meer dan 60 miljard kubieke meter ingevoerd gas per jaar tussen 2022 en 2024, waardoor de Unie haar afhankelijkheid van Rusland kon afbouwen. Dit kon worden bereikt door maatregelen om de vraag naar gas te beperken of om de groene transitie te versnellen door een snellere uitrol van de opwekkingscapaciteit van wind- en zonne-energie, hetgeen het aandeel van hernieuwbare energie in de energiemix aanzienlijk heeft vergroot, en door actieve steun voor de diversificatie van de energievoorziening en het vergroten van de onderhandelingsmacht van de EU via gezamenlijke gasaankopen. Bovendien zullen de volledige uitvoering van de energietransitie, het recente actieplan voor betaalbare energie en andere maatregelen, met name investeringen in de productie van koolstofarme alternatieven voor energie-intensieve producten, zoals meststoffen, naar verwachting tot 100 miljard kubieke meter aardgas vervangen tegen 2030. Dit zal de uitfasering van de gasinvoer uit de Russische Federatie vergemakkelijken.
(12) Overeenkomstig de verklaring van Versailles en de REPowerEU-mededeling hebben een groot aantal gasimporteurs hun gasleveringen uit Rusland reeds stopgezet of aanzienlijk teruggeschroefd. Zoals uiteengezet in de effectbeoordeling kunnen de resterende gasvolumes op basis van bestaande leveringscontracten worden uitgefaseerd zonder significante economische gevolgen of risico’s voor de voorzieningszekerheid, omdat er voldoende alternatieve leveranciers zijn op de wereldmarkt voor gas, de gasmarkt van de Unie goed onderling verbonden is en er voldoende invoerinfrastructuur beschikbaar is 29 .
(13) Kortlopende contracten, d.w.z. contracten voor afzonderlijke of meerdere leveringen van aardgas met een duur van minder dan één jaar, hebben betrekking op kleinere volumes dan de grote meerjarige leveringscontracten die importeurs hebben gesloten met Russische bedrijven. Deze bestaande contracten zullen in elk geval bijna zijn afgelopen wanneer deze verordening in werking treedt. Het risico van deze bestaande kortlopende contracten voor de economische veiligheid lijkt dan ook klein te zijn. Daarom moeten bestaande kortlopende contracten worden vrijgesteld van de onmiddellijke toepassing van het invoerverbod en moet worden voorzien in een overgangsfase tot 17 juni 2026.
(14) Ook voor bestaande langetermijncontracten moet een vrijstelling van het verbod op gasinvoer vanaf 1 januari 2026 worden verleend. Importeurs met langlopende contracten zullen immers meestal meer tijd nodig hebben om alternatieve aanvoerroutes en leveringsbronnen te vinden dan houders van kortlopende contracten, mede omdat dergelijke contracten, gezien hun lange tijdsduur, gewoonlijk betrekking hebben op aanzienlijk grotere volumes dan kortlopende contracten. Derhalve moet worden voorzien in een overgangsperiode om houders van langlopende contracten voldoende tijd te geven om hun leveringen op ordelijke wijze te diversifiëren.
(15) Met name sommige niet aan zee grenzende landen die momenteel nog steeds worden bevoorraad op basis van langlopende contracten voor Russisch leidinggas worden getroffen door de recente wijzigingen van de aanvoerroutes uit de Russische Federatie, aangezien er weinig of geen alternatieve routes zijn om het gas naar hen te vervoeren. Om dit probleem te verhelpen, leveren leveranciers uit andere lidstaten nu het leidinggas op basis van kortlopende contracten met leveranciers uit de Russische Federatie, via niet-verzadigde interconnectiepunten. Gezien deze zeer specifieke situatie moet de overgangstijd die nodig is om nieuwe leveranciers te vinden ook gelden voor die kortlopende leveringscontracten met leveranciers uit de Russische Federatie die leveren aan niet aan zee grenzende landen die worden getroffen door de wijzigingen van de aanvoerroutes voor Russisch gas.
(16) Hoewel het gerechtvaardigd lijkt om bestaande legacy-contracten vrij te stellen van de onmiddellijke toepassing, mogen niet alle contracten die vóór de inwerkingtreding van deze verordening zijn gesloten in aanmerking komen voor deze vrijstelling. De tijdspanne tussen de bekendmaking van dit voorstel en de inwerkingtreding van het verbod kan Russische leveranciers er immers toe aanzetten de huidige leveringen te vergroten door nieuwe contracten te sluiten, en de volumes te vergroten door bestaande contracten te wijzigen of gebruik te maken van flexibiliteitsmechanismen in bestaande contracten. Om te garanderen dat de invoer uit Rusland niet toeneemt maar afneemt als gevolg van de voorgestelde verordening, kunnen in de verordening maatregelen worden opgenomen om te vermijden dat in de periode tussen de goedkeuring van dit voorstel en de inwerkingtreding van het verbod een rush op nieuwe gasinvoer uit Rusland ontstaat. De toezegging van de staatshoofden om de Russische gasleveringen uit te faseren, dateert al uit maart 2022; zij werd vernieuwd in de REPowerEU-strategie, het REPowerEU-plan en de REPowerEU-routekaart. Ten laatste vanaf de bekendmaking van het voorstel voor deze verordening mogen contracten die na die datum zijn gesloten niet meer worden beschouwd als legacy-contracten. Contracten die na 17 juni 2025 worden gesloten, mogen dan ook niet in aanmerking komen voor de uitzonderlijke overgangsbepalingen voor kort- en langlopende contracten.
(17) Om te vermijden dat de invoervolumes in bestaande leveringscontracten worden verhoogd in plaats van verlaagd, moeten wijzigingen van bestaande contracten worden beschouwd als nieuwe contracten met het oog op de toepassing van deze verordening, en mogen verhogingen van invoervolumes door gebruik te maken van contractuele flexibiliteitsmechanismen niet in aanmerking komen voor de overgangsperiode.
(18) Deze verordening creëert een duidelijk wettelijk verbod op de invoer van Russisch aardgas; zij vormt een soevereine handeling van de Unie waarover gasimporteurs geen zeggenschap kunnen uitoefenen en waarbij de invoer van aardgas uit Rusland onwettig wordt, met rechtstreekse rechtsgevolgen en zonder onderscheid tussen de lidstaten wat de toepassing ervan betreft.
(19) In tegenstelling tot andere goederen is aardgas een homogeen basisproduct dat in grote volumes wordt verhandeld en vaak meerdere keren wordt doorverkocht tussen handelaars op groothandelsniveau. Aangezien het bijzonder complex is om de herkomst van aardgas na te gaan, en rekening houdend met het feit dat Russische leveranciers wellicht zullen proberen deze verordening te omzeilen, bijvoorbeeld door verkoop via tussenpersonen, overslag of vervoer via andere landen, moet deze verordening een effectief kader bieden om de werkelijke herkomst en de plaats van uitvoer van in de Unie ingevoerd aardgas te bepalen.
(20) Importeurs van aardgas moeten met name worden verplicht om de douaneautoriteiten alle nodige informatie te verstrekken om de herkomst en de plaats van uitvoer van in de Unie ingevoerd aardgas te bepalen en om te beslissen of het ingevoerd gas onder het algemene verbod of onder een van de vrijstellingen valt. De contractuele voorwaarden die de elementen bevatten die relevant zijn voor de beoordeling door de douaneautoriteiten, zijn vaak complex. Daarom moeten de douaneautoriteiten de bevoegdheid krijgen om gedetailleerde informatie over contracten te vragen aan de importeurs, met inbegrip van volledige leveringscontracten, maar met uitzondering van informatie over de prijs, als dit noodzakelijk is om de context van bepaalde clausules of verwijzingen naar andere contractbepalingen te begrijpen. De verordening moet regels bevatten om te zorgen voor effectieve bescherming van bedrijfsgeheimen van de betrokken ondernemingen.
(21) De douaneautoriteiten moeten samenwerken met regelgevende instanties, bevoegde autoriteiten, het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) en de Commissie om de bepalingen van deze verordening toe te passen en moeten relevante informatie uitwisselen, met name wat betreft de beoordeling van uitzonderingen waarbij de invoer van Russisch aardgas is toegestaan na 1.1.2026. Douaneautoriteiten, regelgevende instanties, bevoegde autoriteiten en ACER moeten over de nodige instrumenten en gegevensbanken beschikken om te garanderen dat relevante informatie kan worden uitgewisseld tussen nationale autoriteiten en tussen autoriteiten in verschillende lidstaten, indien nodig. ACER moet zijn deskundigheid ter beschikking stellen voor het toezicht op de uitvoering. Om het opzetten van de nodige interoperabele gezamenlijke informatiesystemen te vergemakkelijken, kunnen de Commissie en de lidstaten mogelijkheden onderzoeken om gebruik te maken van begrotingsmiddelen uit het Fonds voor interne veiligheid (ISF). De douaneautoriteiten moeten de regelgevende instanties, de nationale bevoegde autoriteit en de Commissie maandelijks in kennis stellen van belangrijke elementen met betrekking tot de ontwikkeling van de invoer van Russisch aardgas (zoals ingevoerde hoeveelheden op basis van langlopende of kortlopende contracten, entrypunten of contractuele partners).
(22) Rusland is een grote gasexporteur en heeft in het verleden nooit een belangrijke rol gespeeld als doorvoerland voor gas. Hier zijn meerdere redenen voor, zoals de afwezigheid van hervergassingsinfrastructuur, het feit dat de gashandel in Rusland georganiseerd is via een monopolie op de uitvoer via pijplijnen, de bedrijfsmodellen van Russische gasmaatschappijen, die niet gebaseerd zijn op de organisatie van doorvoer, of de geografische locatie van Rusland. Daarom is ingevoerd aardgas dat aankomt via interconnectiepunten tussen de Russische Federatie en de Unie meestal afkomstig uit de Russische Federatie, of wordt het rechtstreeks of onrechtstreeks ingevoerd uit de Russische Federatie. Dit geldt ook voor gas dat wordt ingevoerd via interconnectiepunten tussen de Unie en Servië, aangezien Servië, om technische redenen, alleen gas van Russische herkomst kan uitvoeren naar de Unie. Rekening houdend met het feit dat Russische leveranciers wellicht geneigd zullen zijn om het invoerverbod te omzeilen, moeten de douaneautoriteiten, wanneer gas wordt ingevoerd via Russische of Servische entrypunten, duidelijke en ondubbelzinnige bewijzen vragen van de niet-Russische herkomst of de plaats van uitvoer van het gas. De ingediende documenten moeten het mogelijk maken het ingevoerde gas terug te traceren tot de plaats van productie.
(23) Uit ervaring met de aangekondigde uitfasering van Russische gasleveringen via Oekraïne is gebleken dat een goede voorbereiding en coördinatie in een geest van solidariteit effectief marktverstoringen of eventuele leveringsproblemen ten gevolge van veranderende gasleveranciers kan voorkomen. Om zich op gecoördineerde wijze voor te bereiden op de volledige uitfasering van Russisch gas in 2028 en de markt voldoende tijd te geven om te anticiperen op de daaruit voortvloeiende wijzigingen, zonder risico’s voor de zekerheid van de gasvoorziening of significante gevolgen voor de energieprijzen, moeten de lidstaten nationale diversificatieplannen opstellen en uiterlijk op 1 maart 2026 indienen. In die plannen moet worden beschreven welke maatregelen op nationaal of regionaal niveau zijn gepland om de vraag te beperken, de productie van hernieuwbare energie aan te moedigen en alternatieve leveringen te waarborgen, alsook mogelijke technische of regelgevende hinderpalen die het diversificatieproces kunnen bemoeilijken. Aangezien het mogelijk is dat de maatregelen op regionaal, nationaal of Unieniveau moeten worden gecoördineerd in het kader van het diversificatieproces, moet de Commissie de nationale diversificatieplannen beoordelen en over de mogelijkheid beschikken om, indien nodig, aanbevelingen te doen met suggesties voor aanpassingen.
(24) In de Verklaring van Versailles hebben de staatshoofden zich ertoe verbonden niet alleen de leveringen van aardgas uit Rusland, maar ook andere energieleveringen, met name olie, uit te faseren. Er gelden reeds beperkende maatregelen om de uitfasering van olie-invoer uit Rusland te garanderen, waardoor de olie-invoer aanzienlijk is afgenomen, maar voor een verdere uitfasering van Russische olie kunnen specifieke voorbereidende stappen en coördinatie met buurlanden nodig zijn. De lidstaten moeten daarom ook nationale diversificatieplannen voor olie opstellen, en de Commissie moet over de mogelijkheid beschikken om aanbevelingen te doen met betrekking tot die plannen.
(25) Uit de ervaring die is opgedaan tijdens de gascrisis van 2022 en 2023 is gebleken dat uitgebreide informatie over de leveringssituatie en mogelijke leveringsafhankelijkheid cruciaal is om toezicht te houden op de gasvoorziening in de Unie. Importeurs van Russisch gas die gebruikmaken van de in deze verordening vastgestelde uitzonderingen moeten de Commissie dan ook in kennis stellen van alle informatie die nodig is om de mogelijke risico’s voor de gashandel effectief te beoordelen. Die informatie moet belangrijke parameters of zelfs volledige tekstgedeelten van de relevante gasleveringscontracten bevatten, met uitzondering van informatie over de prijs, als dit noodzakelijk is om de context van bepaalde clausules of verwijzingen naar andere bepalingen in het contract te begrijpen. Bij het toezicht op de gasvoorziening in de Unie moet de Commissie ook rekening houden met informatie over invoer die door douaneautoriteiten wordt verstrekt en informatie die is opgenomen in nationale diversificatieplannen. De Commissie moet de bij Verordening (EU) 2017/1938 opgerichte Groep coördinatie gas regelmatig informeren over het uitfaseringsproces op het niveau van de Unie en moet jaarlijks een verslag over de uitfasering van Russisch gas indienen, dat vergezeld kan gaan van specifieke aanbevelingen en acties van de Unie om het uitfaseringsproces te versnellen.
(26) De lidstaten en de Unie moeten nauw samenwerken bij de toepassing van deze verordening. Gezien de recente praktijk van de Russische Federatie om overeengekomen gerechtelijke en arbitrageprocedures unilateraal te wijzigen op een wijze die niet verenigbaar is met het internationaal gewoonterecht of bilaterale investeringsverdragen tussen de lidstaten en Rusland, volgt uit het internationaal recht dat getroffen bedrijven en lidstaten niet aansprakelijk kunnen worden gesteld voor vonnissen, scheidsrechterlijke uitspraken, met inbegrip van scheidsrechterlijke uitspraken tussen investeerders en staten, of andere rechterlijke beslissingen die zijn vastgesteld op basis van procedures die onwettig zijn uit hoofde van het internationaal gewoonterecht of uit hoofde van een bilaterale investeringsovereenkomst en waartegen de desbetreffende persoon of lidstaat zich niet kan verweren omdat hij in het desbetreffende rechtsgebied geen doeltreffende toegang heeft tot rechtsmiddelen. Wat betreft de financiële aansprakelijkheid met betrekking tot mogelijke gevallen van beslechting van geschillen tussen investeerders en staten, wordt verwezen naar Verordening (EU) nr. 912/2014 30 , voor zover van toepassing.
(27) De Unie heeft een robuust rechtskader gecreëerd om de veiligheid van de gasvoorziening te allen tijde te garanderen, en om op gecoördineerde wijze om te gaan met eventuele leveringscrisissen, met inbegrip van verplichtingen voor de lidstaten om effectieve en operationele solidariteit te betonen jegens buurlanden met een tekort aan gas. De Commissie moet constant toezicht houden op de ontwikkeling van de marktrisico’s voor de gaslevering die voortvloeien uit de gashandel met Rusland, op regionaal, nationaal en Unieniveau. In het geval van plotse en significante ontwikkelingen die de voorzieningszekerheid van een of meer lidstaten ernstig bedreigen, is het passend de Commissie te machtigen om de nodige noodmaatregelen te nemen door een of meer lidstaten te ontheffen van het in deze verordening vastgestelde verbod op de invoer van aardgas of lng. Een dergelijke ontheffing moet beperkt zijn in de tijd en het uitvoeringsbesluit van de Commissie mag bepaalde aanvullende voorwaarden opleggen, teneinde te garanderen dat elke opschorting strikt beperkt blijft tot het aanpakken van de dreiging. De Commissie moet van nabij toezicht houden op de toepassing van een dergelijke tijdelijke ontheffing.
(28) De voorgestelde maatregelen weerspiegelen volledig het beginsel van energiesolidariteit. Het niveau van blootstelling aan de invoer van Russisch gas varieert immers van lidstaat tot lidstaat, en veel lidstaten hebben al maatregelen genomen om Russisch gas uit te faseren. Het voorstel voor deze verordening garandeert dat de uitfasering van Russisch gas in de hele EU op gecoördineerde wijze wordt aangepakt, waarbij de solidariteit tussen de lidstaten behouden blijft.
(29) Daar de doelstellingen van deze verordening met betrekking tot de monitoring van mogelijke gasafhankelijkheid niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt op gecoördineerde wijze en zonder risico op marktversnippering, maar beter door de Unie kunnen worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze verordening niet verder dan nodig is om deze doelstellingen te verwezenlijken.
(30) Gezien het belang voor de Unie om de verdere economische afhankelijkheid van ingevoerd gas uit de Russische Federatie onverwijld uit te faseren, moet deze verordening in werking treden op de dag na die van de bekendmaking ervan in het Publicatieblad van de Europese Unie,