EG inzake actief en passief kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen - Hoofdinhoud

Dit is een beperkte versie

U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.

dossier	COM(2018)44 - Toepassing van Richtlijn 94/80/EG inzake actief en passief kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen.
document	COM(2018)44
datum	25 januari 2018

bijlage met een lijst met nationale definities van "primair lokaal lichaam" ²⁴ . Op basis daarvan wordt bepaald welke gemeentelijke verkiezing onder de richtlijn valt. Denemarken, Hongarije, Ierland, het VK en Nederland ²⁵ hebben aan de Commissie meegedeeld dat er wijzigingen nodig zijn en de Commissie is de nodige actie aan het voorbereiden.

4. Ondersteuning bij de uitoefening van het kiesrecht

Verscheidene lidstaten informeren mobiele EU-burgers over hun kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen, zij het op uiteenlopende wijze ²⁶ . Zo sturen tien lidstaten hiertoe persoonlijke brieven of stemkaarten waarin mobiele EU-burgers worden geïnformeerd over het electorale proces. Tien lidstaten verstrekken op een officiële website informatie over de verkiezingen. Luxemburg, Spanje en Malta organiseren voorlichtingscampagnes die speciaal zijn gericht op buitenlandse onderdanen. Letland en het VK hebben een speciale "hulplijn". Vijf lidstaten verstrekken informatie in folders of via de plaatselijke pers.

In Ierland hebben de lokale autoriteiten van Dublin de mobiele EU-burgers ondersteuning verleend bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2014, die tegelijk met de verkiezingen voor het Europees Parlement plaatsvonden. Ze maakten gebruik van buitenreclame en verspreidden online informatie. Een online campagne was gericht op alle ingezetenen (dus Ieren en niet-Ieren) en moest jongeren in Ierland ertoe bewegen zich als kiezer in te schrijven. Ook werden in zeventien talen brochures uitgegeven waarin uitleg werd gegeven over het kiezersregister en de electorale inschrijvingssystemen in het land.

Enkele lidstaten volgen een speciale aanpak om de opkomst onder bepaalde groepen te bevorderen. Op Malta zijn er faciliteiten die het voor kiezers met een handicap, en dus ook mobiele EU-burgers, gemakkelijker moeten maken om hun stem uit te brengen (stembiljetten in braille, audiorecorders in het stemhokje, schriftelijke en voorgelezen informatie in het Engels en in het Maltees over het uitbrengen van een stem). De wet op de gemeenteraden is zodanig gewijzigd dat nationale en mobiele EU-burgers die in een bejaardenhuis wonen, in de instelling zelf kunnen stemmen en ziekenhuispatiënten in het ziekenhuis kunnen stemmen. Ook mogen EU-burgers in gegronde gevallen al een week vóór de verkiezingsdag hun stem uitbrengen ²⁷ .

De Commissie heeft ook actie ondernomen om de burgers bewuster te maken van hun kiesrecht. Onder meer wordt aan de EU-burgers informatie verstrekt via de portaalsite "Uw Europa", die momenteel meer dan 1,4 miljoen keer per maand wordt bezocht ²⁸ .

Via het programma Rechten, gelijkheid en burgerschap heeft de Commissie in 2014, 2016 en 2017 in totaal 3,5 miljoen EUR aan subsidie toegewezen aan projecten om de integratie en participatie van mobiele EU-burgers, waaronder hun deelname aan gemeenteraadsverkiezingen, in hun gastland te bevorderen. De projecten zijn uitgevoerd door organisaties over de gehele EU en hebben vele duizenden mobiele EU-burgers bereikt.

"Welcome Europe" was een samenwerkingsproject tussen de steden Amsterdam, Brussel, Kopenhagen, Dublin, Gotenburg en Hamburg en universiteiten en de niet-gouvernementele sector. Dit project, dat van januari 2015 tot december 2016 liep, was bedoeld om de uitwisseling van goede praktijken voor de vormgeving van "welkomstbeleid" voor mobiele EU-burgers te bevorderen. De resultaten van het project zijn verspreid via een reeks transnationale conferenties en een instrumentarium ²⁹ .

Uit het project kwam naar voren dat het voor de gemeentelijke autoriteiten en diensten van belang was om mobiele EU-burgers actief te informeren over hun rechten en plichten en over de praktische aspecten van het leven in de nieuwe gemeenschap, onder meer via een eenloketsysteem en via brochures. De communicatiekanalen van de gemeentelijke autoriteiten en diensten moeten toegankelijk worden gemaakt voor mensen die de lokale taal minder goed beheersen. Ook moeten zij proberen om vertegenwoordigers van mobiele EU-burgers in lokale adviesorganen en gespreksgroepen op te nemen. Tot slot moet de lokale bevolking worden aangemoedigd om meer om te gaan met mobiele EU-burgers die in hun stad of dorp wonen.

5. Conclusies

Vrije en algemene verkiezingen vormen de grondslag voor een legitiem democratisch bestuur, en de bevordering van de opkomst op alle politieke niveaus is van prioritair belang. In haar verslag over het EU-burgerschap 2017 heeft de Commissie de lidstaten opgeroepen om de deelname aan het democratische leven te bevorderen door burgers beter te informeren over hun stemrecht bij verkiezingen en door de belemmeringen voor hun deelname weg te nemen. In de conclusies van de Raad van de Europese Unie van 11 mei 2017 is daarvoor steun uitgesproken ³⁰ . Naar verwachting brengen het Europees Parlement en het Comité van de Regio's eind 2017 hun advies uit over het verslag over het burgerschap.

Steeds vaker verhuizen EU-burgers naar en verblijven zij in andere lidstaten. Sinds de vorige twee verslagen is de populatie mobiele EU-burgers verdubbeld tot circa 14 miljoen mensen van de kiesgerechtigde leeftijd in 2016, maar de aantallen mobiele EU-burgers die als kiezer ingeschreven staan voor de gemeenteraadsverkiezingen, blijven laag. De opkomst blijft een punt van zorg in alle democratieën. De zeer lage opkomst onder mobiele burgers is zorgwekkend omdat er een reëel gevaar bestaat dat zij hun kiesrecht noch in hun land van herkomst noch in hun gastland uitoefenen. Zij zijn dan volledig uitgesloten van democratische participatie. Stemmen moet worden aangemoedigd ³¹ .

Het blijkt nodig om betere gegevens te verzamelen. Er kan namelijk iets worden gedaan aan de lage opkomst onder mobiele EU-burgers indien er meer kwantitatieve en kwalitatieve gegevens beschikbaar komen over hun bekendheid met en uitoefening van politieke rechten en over de problemen die zij daarbij ondervinden in hun lokale gemeenschappen. Gegevens over het aantal mobiele burgers worden vaak alleen verzameld op nationaal en niet op regionaal of lokaal niveau. Niettemin zijn dergelijke regionale en lokale gegevens nodig voor gerichte EU-beleidsvorming en voor een verhoging van de zichtbaarheid van mobiele EU-burgers bij lokale belanghebbenden.

Tal van problemen zijn inmiddels opgelost, maar de Commissie blijft de uitvoering van de richtlijn nauwlettend volgen en is nog in gesprek met een paar lidstaten.

De voor mobiele EU-burgers geldende beperkingen om bij hun lokale overheid een bestuurlijke functie te bekleden, zijn langzaam aan het verdwijnen.

De Commissie is van mening dat het verzoek van Luxemburg om opnieuw gebruik te maken van zijn afwijking uit hoofde van de richtlijn, gewettigd blijft. Zij zal ook de nodige stappen zetten om de bijlage bij de richtlijn te wijzigen en de lijst van nationale definities van een primair lokaal lichaam te actualiseren gelet op de recente veranderingen in een aantal lidstaten.

Om de betrokkenheid van mobiele EU-burgers bij gemeenteraadsverkiezingen en, in bredere zin, bij het Europese politieke leven te vergroten, is een gezamenlijke inspanning nodig van de lidstaten, inclusief hun lokale en regionale autoriteiten, de EU-instellingen, het maatschappelijk middenveld en de politieke partijen. Dit is van essentieel belang om de integratie van mobiele EU-burgers in het maatschappelijke en politieke leven te waarborgen.

De Commissie zal de volgende actie ondernemen:

Betere kennis

Met het oog op de deelname van EU-burgers aan gemeenteraadsverkiezingen in de lidstaten en aan de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019 zal de Commissie in 2018 een speciale Eurobarometer-enquête over de democratische participatie van mobiele EU-burgers houden. Daarmee worden een betere uitoefening van het kiesrecht en betere democratische normen in de Unie beoogd. De Commissie zal proberen om de verzameling van demografische gegevens over mobiele EU-burgers op regionaal niveau te verbeteren. Voorts zal zij het netwerk van academici voor EU-burgerrechten belasten met de taak om meer kwalitatieve gegevens te verzamelen over hetgeen mobiele burgers nodig hebben om politiek deel te nemen aan Europese en gemeenteraadsverkiezingen en de democratische context, en over de methoden om de deelname te bevorderen.

Voorlichtings- en bewustmakingscampagnes

In de aanloop naar de volgende verkiezingen voor het Europees Parlement zal de Commissie in haar voorlichtingscampagnes informatie over EU-burgerrechten, waaronder het kiesrecht, opnemen. Er zullen ook bewustmakingsactiviteiten worden ondernomen om kiezersregistratie en deelname van mobiele burgers te bevorderen in lidstaten waar gemeenteraadsverkiezingen op het programma staan ³² .

De Commissie zal de portaalsite "Uw Europa", waar EU-burgers gemakkelijk toegankelijke informatie kunnen vinden over de electorale formaliteiten in hun lidstaat van verblijf, actief promoten.

Vergemakkelijking van het stemproces

Het moet voor stemmers vooral gemakkelijker worden om zich als kiezer in te schrijven en hun stem uit te brengen. Uit studies blijkt dat de EU-burgers zelf, met name zij die stemmen in een ander land dan het land waarvan zij onderdaan zijn, het zouden toejuichen als het voor hen gemakkelijker zou worden om bij deze verkiezingen te stemmen als niet-onderdaan (bijv. afzonderlijke brieven, online inschrijving op de kiezerslijst enz.) ³³ .

Automatische inschrijving van kiesgerechtigden zal worden gepromoot, ook via het netwerk van verkiezingsdeskundigen van de lidstaten.

Een studie over stemmen op afstand (bijv. per post of online) wordt in 2018 afgerond. Daarin wordt bekeken op welke wijze de inschrijving van kiesgerechtigden en het stemmen bij de diverse verkiezingen nog kunnen worden vergemakkelijkt.

Tot slot zal in 2018 een bijeenkomst op hoog niveau over democratische participatie worden georganiseerd waarbij de nadruk zal liggen op het stimuleren van de participatie van jongeren en kwetsbare ondervertegenwoordigde groepen.

Belanghebbenden betrekken

De Commissie is van plan om in samenwerking met het Comité van de Regio's (via zijn commissie Civex ³⁴ ) en haar netwerk van regionale en lokale autoriteiten activiteiten die de deelname aan het politieke leven vergroten, te stimuleren door informatie te verzamelen over de ervaringen van lokale autoriteiten en door best practices op lokaal niveau te bevorderen. De Commissie zal deze werkzaamheden coördineren met haar netwerk van verkiezingsdeskundigen van de lidstaten.

De Commissie zal in het kader van haar bijeenkomst op hoog niveau over democratische participatie in 2018 aandacht besteden aan het probleem van de politieke participatie van mobiele EU-burgers, inclusief burgers met een handicap en burgers die tot een minderheid behoren. De Commissie heeft ook tijdens haar jaarlijkse colloquium over de grondrechten in november 2017 een workshop over vrouwen en democratie georganiseerd. Centraal daarin stond de vraag hoe de politieke betrokkenheid, de gendergelijkheid en de positie van vrouwen bij de Europese verkiezingen kunnen worden versterkt.

Via het programma Rechten, gelijkheid en burgerschap zal de Commissie projecten blijven financieren die de integratie en participatie van mobiele EU-burgers in hun gastland, en dus ook hun deelname aan gemeenteraadsverkiezingen, bevorderen. De projecten worden uitgevoerd door organisaties over de gehele EU en bereiken veel mobiele EU-burgers.

BIJLAGE

Tabellen

Tabel 1.1: Inschrijving van kiezers voor gemeenteraadsverkiezingen*

* Op basis van bevolkingsgegevens van Eurostat voor 2016 naar leeftijdsgroep, geslacht en burgerschap [migr_pop1ctz], zoals geëxtraheerd op 31 oktober 2017, en op basis van gegevens van de lidstaten.

Tabel 1.2: Gegevens mobiele EU-burgers**

*18 jaar en ouder in de deelstaten Beieren, Berlijn, Brandenburg, Bremen, Hessen, Nedersaksen, Mecklenburg-Vorpommern, Rijnland-Palts, Saksen en Saksen-Anhalt.

** Op basis van bevolkingsgegevens van Eurostat voor 2016 naar leeftijdsgroep, geslacht en burgerschap [migr_pop1ctz], zoals geëxtraheerd op 31 oktober 2017, en op basis van gegevens van de lidstaten.

Tabel 1.3: Kwalitatieve gegevens die lidstaten hebben ingevuld in de voor dit verslag gebruikte vragenlijst

(1) http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-17-3165_nl.htm
(2) Ook is het als grondrecht vastgelegd in artikel 40 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.
(3) Richtlijn 94/80/EG van de Raad van 19 december 1994 tot vaststelling van de wijze van uitoefening van het actieve en passieve kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen van de burgers van de Unie die verblijven in een lidstaat waarvan zij de nationaliteit niet bezitten (PB L 368 van 31.12.1994, blz. 38).
(4) Deze term is gedefinieerd in de richtlijn. Het kan bijvoorbeeld gaan om het ambt van burgemeester.
(5) In 2002 kwam de Commissie met haar eerste verslag over de omzetting en de toepassing van de richtlijn in het kader van artikel 13 (COM(2002)260 definitief). In 2012 volgde het tweede verslag (COM(2012)99 van 9 maart 2012) met een beoordeling van de stand van zaken rond de omzetting en toepassing van de richtlijn in de lidstaten die sinds 2002 tot de EU waren toegetreden, en een beoordeling van de informatie die in het kader van artikel 14 van de richtlijn was verstrekt.
(6) De bevolkingsgegevens van Eurostat zijn uitgesplitst in drie leeftijdsgroepen (0-14, 15-64 en 65+). Voor de doeleinden van dit verslag wordt de groep van 15 jaar en ouder beschouwd als de bevolking van kiesgerechtigde leeftijd.
(7) Exacte gegevens over de regio's en gemeenten waar mobiele EU-burgers wonen, zijn niet altijd te verkrijgen.
(8) http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Migration_and_migrant_population_statistics .
(9) Flash Eurobarometer No 430 – European Union Citizenship 2016.
(10) In 2012 was 66 % ervan op de hoogte. Flash Eurobarometer No 364 – Electoral Rights 2012.
(11) De vroegste periode waarvoor Eurostat vrijwel volledige gegevens beschikbaar heeft voor deze leeftijdsgroep van mobiele burgers.
(12) In 13 lidstaten steeg het percentage met dubbele cijfers: Tsjechië , Denemarken, Duitsland, Kroatië, Estland, Malta, Nederland, Litouwen, Oostenrijk, Roemenië, Slowakije, Finland en het VK.
(13) Dit beeld komt ook naar voren in een studie die is opgesteld ten behoeve van het verslag over de Europese verkiezingen 2014: http://ec.europa.eu/justice/citizen/document/files/final_report_2014_ep_elections_study_cses_10_march_2015.pdf
(14) Bulgarije, Tsjechië, Duitsland, Denemarken, Finland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Nederland, Portugal, Roemenië, Slovenië en Zweden schrijven hun burgers automatisch op de kiezerslijst in.
(15) Finland, Hongarije, Malta, Slovenië, VK, Luxemburg en Zweden.
(16) Artikel 2 bevat definities van "primair lokaal lichaam", "gemeenteraadsverkiezingen", "lidstaat van verblijf", "lidstaat van herkomst", "kiezerslijst", "referentiedag" en "formele verklaring".
(17) Voor verdere achtergrondinformatie wordt verwezen naar punt 3.3.
(18) Bulgarije, Tsjechië, Duitsland, Denemarken, Finland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Nederland, Portugal, Roemenië, Slovenië en Zweden.
(19) Denemarken, Estland, Finland, Ierland, Letland, Luxemburg, Malta, Nederland, Portugal, Roemenië,Slowakije, Spanje, Zweden en het Verenigd Koninkrijk.
(20) Hongarije, Polen en Slovenië.
(21) België, Cyprus, Frankrijk, Italië, Litouwen en Tsjechië.
(22) Bulgarije en Griekenland.
(23) Flash Eurobarometer No 431 – Electoral Rights 2015.
(24) In artikel 2, lid 1, onder a), van de richtlijn is "primair lokaal lichaam" gedefinieerd als de in de bijlage genoemde overheidslichamen.
(25) Vragenlijst die is uitgedeeld in de deskundigengroep van de Commissie inzake electorale aangelegenheden.
(26) Bron: Vragenlijst die is uitgedeeld in de deskundigengroep van de Commissie inzake electorale aangelegenheden.
(27) Zij moeten dan een verklaring indienen waarin staat dat zij in het buitenland vertoeven, een medische operatie ondergaan of zwanger zijn en verwachten dat de baby op de dag van de verkiezingen geboren wordt. Bron: vragenlijst die is uitgedeeld in de deskundigengroep van de Commissie inzake electorale aangelegenheden.
(28) COM(2017) 30 final.
(29) Onlangs is het werk van dit project en van andere projecten die in 2014 het kader van het programma Rechten, gelijkheid en burgerschap zijn gesubsidieerd, voor het voetlicht gebracht op de Europese week van regio's en steden, die gezamenlijk was georganiseerd door de Europese Commissie en het Comité van de Regio's. Gepresenteerd werden onder meer het Onthemove-project van het Centre for European Constitutional Law – Themistocles & Dimitris Tsatsos Foundation, het "Living Rights"-project van het Law Centres Network, het "ACT Active Citizens Together"-project van de East of England and Local Government Association en het project "One-stop-shops for the political participation of mobile EU citizens" van de Migration Policy Group.
(30) https://www.consilium.europa.eu/media/22130/st09008en17.pdf.
(31) "Ik stem altijd" was volgens een studie van het Europees Parlement de belangrijkste reden voor mensen om naar de stembus te gaan. http://www.europarl.europa.eu/pdf/eurobarometre/2014/post/post_2014_survey_analitical_overview_en.pdf .
(32) In België, Hongarije, Malta, Polen, Slowakije, Slovenië, Zweden, Tsjechië, Nederland en het VK worden in 2018 gemeenteraadsverkiezingen gehouden. In Bulgarije, Griekenland, Ierland en Litouwen vinden ze in 2019 plaats.
(33) Zie Flash Eurobarometer 430 over EU-burgerschap en de openbare raadpleging 2015 voor het verslag over het EU-burgerschap.
(34) Commissie Burgerschap, Governance, Institutionele en Externe Aangelegenheden – Comité van de Regio's.