Verordening 2022/1369 - Gecoördineerde maatregelen ter reductie van de gasvraag - Hoofdinhoud

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 206/1

De Russische Federatie, de belangrijkste externe gasleverancier van de Unie, heeft Oekraïne, een verdragsluitende partij van de Energiegemeenschap, aangevallen. De escalatie van de Russische militaire agressie tegen Oekraïne vanaf februari 2022 heeft tot een scherpe daling van gasleveringen geleid, in een doelbewuste poging om gasleveringen als politiek wapen te gebruiken. De aanvoer van gas via pijpleidingen vanuit Rusland via Belarus is gestopt en gasleveringen via Oekraïne zijn gestaag afgenomen. De totale gasaanvoer uit Rusland is nu minder dan 30 % van de gemiddelde gasaanvoer in de periode 2016-2021. Die daling van de gasleveringen heeft geleid tot historisch hoge en volatiele energieprijzen, die bijdragen aan de inflatie en een risico vormen voor verdere economische neergang in Europa.

Tegen die achtergrond heeft de Commissie in aansluiting op haar mededeling van 8 maart 2022, getiteld “REPowerEU: een gemeenschappelijk Europees optreden voor betaalbaardere, veiligere en duurzamere energie”, op 18 mei 2022 het REPowerEU-plan voorgesteld, om de Unie zo snel mogelijk, en uiterlijk in 2027, onafhankelijk te maken van Russische fossiele brandstoffen. Daartoe omvat het REPowerEU-plan maatregelen inzake energiebesparing en energie-efficiëntie, en bevat het een voorstel om schone energie sneller uit te rollen ter vervanging van fossiele brandstoffen in woningen, in de industrie en bij de energieproductie. Verdere maatregelen aan de aanbodzijde kunnen onder meer bestaan uit een betere coördinatie van gasaankopen, het bevorderen van gezamenlijke aankopen door Europese exploitanten op de internationale gasmarkt, en het zoveel mogelijk in stand houden van elektriciteitsproductiecapaciteit die niet afhankelijk is van ingevoerd gas.

De Unie heeft nadere maatregelen getroffen om zich beter voor te bereiden op verstoringen van de gasleveringen. Verordening (EU) 2022/1032 van het Europees Parlement en de Raad (1) is vastgesteld om te waarborgen dat de ondergrondse gasopslaginstallaties voor de komende winters worden gevuld.

De Commissie heeft verder in februari 2022 en in mei 2022 de nationale noodplannen en de leveringszekerheid grondig onderzocht. De sinds februari 2022 door de Unie getroffen maatregelen waren bedoeld om Russisch gas tussen nu en 2027 volledig te kunnen uitfaseren, en om de risico's van een verdere belangrijke verstoring van de levering te reduceren.

De recente escalatie van de verstoringen van de gasleveringen uit Rusland wijzen echter op een significant risico dat de Russische gasleveringen in de nabije toekomst, abrupt en unilateraal, volledig kunnen worden stopgezet. Daarom moet de Unie op dat risico anticiperen en zich in een geest van solidariteit voorbereiden op de mogelijkheid dat de gasleveringen uit Rusland op enig moment volledig gestopt worden. Er is onmiddellijke proactieve actie nodig om te anticiperen op verdere verstoringsacties en om de Unie beter bestand te maken tegen toekomstige schokken. Gecoördineerde actie op Unieniveau kan voorkomen dat de economie en de burgers ernstige nadelige gevolgen van een mogelijke onderbreking van de gasleveringen ondervinden.

Het huidige wettelijke kader voor de veiligstelling van de gasleveringszekerheid van Verordening (EU) 2017/1938 van het Europees Parlement en de Raad (2) kent geen adequate aanpak bij verstoringen door een grote gasleverancier die langer dan 30 dagen duren. Het ontbreken van een wettelijk kader voor dergelijke verstoringen kan tot ongecoördineerde actie door de lidstaten leiden, wat de leveringszekerheid in naburige lidstaten in gevaar dreigt te brengen en een extra belasting voor de industrie en de consumenten van de Unie kan vormen.

In zijn resolutie van 7 april 2022 betreffende de conclusies van de Europese Raad van 24-25 maart 2022 roept het Europees Parlement op een plan voor te leggen om de continuïteit van de energievoorziening van de Unie op de korte termijn te blijven garanderen. Op zijn bijeenkomsten van 31 mei en 23 juni 2022 heeft de Europese Raad de Commissie verzocht voorstellen te doen om de paraatheid ten aanzien van een eventuele grootschalige verstoring van de leveringen dringend te verbeteren, om de energievoorziening tegen betaalbare prijzen veilig te stellen. Naar aanleiding van dat verzoek van de Europese Raad onderzoekt de Commissie samen met de internationale partners van de Unie hoe de stijgende energieprijzen beteugeld kunnen worden, waaronder, waar passend, de haalbaarheid van de invoering van tijdelijke plafonds op invoerprijzen. In navolging van dat verzoek zet de Commissie ook haar werkzaamheden voort met betrekking tot het verder optimaliseren van de werking van de Europese elektriciteitsmarkt, met aandacht voor het effect van de gasprijzen op die markt, zodat de markt beter bestand is tegen buitensporige prijsvolatiliteit, betaalbare elektriciteit levert en volledig aansluit op een gedecarboniseerd energiesysteem, zonder te raken aan de integriteit van de eengemaakte markt, aan de stimulansen voor de groene transitie en aan de leveringszekerheid, en zonder onevenredige budgettaire kosten.

Overeenkomstig artikel 122, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie kan de Raad op voorstel van de Commissie in een geest van solidariteit tussen de lidstaten bij besluit de voor de economische situatie passende maatregelen vaststellen, met name indien zich bij de voorziening van bepaalde producten, in het bijzonder op energiegebied, ernstige moeilijkheden voordoen. Het risico van volledige stillegging van de Russische gasleveringen vóór het einde van 2022 geldt als een zodanige moeilijkheid.

Gezien het dreigende gevaar van verstoringen van de gasleveringen aan de Unie, moeten de lidstaten nu maatregelen treffen om hun vraag te reduceren, in de aanloop naar de winter van 2022-2023. Een dergelijke vrijwillige vraagreductie zou met name bijdragen tot het vullen van de opslagcapaciteit, zodat die tegen het einde van de winter van 2022-2023 niet uitgeput is, waardoor de lidstaten mogelijke koudegolven in februari en maart 2023 kunnen opvangen en het vullen van de opslagcapaciteit met het oog op voldoende leveringszekerheid voor de winter van 2023-2024 vergemakkelijkt wordt. Door een reductie van de gasvraag zal ook een toereikende levering gewaarborgd worden en zullen de energieprijzen dalen, ten bate van de consumenten in de Unie. Derhalve komen op Unieniveau getroffen maatregelen alle lidstaten ten goede en is er minder kans op ernstiger gevolgen voor hun economieën.

Hoe hoog de vrijwillige vraagreductie is hangt af van de gasvraag waarin bij een volledige onderbreking van de Russische gasleveringen misschien niet voorzien zal kunnen worden. De inspanning met betrekking tot de vraagreductie moet gelijk zijn voor alle lidstaten, op basis van een vergelijking van het gemiddelde verbruik van elke lidstaat in de afgelopen vijf jaar.

Maatregelen ter vrijwillige vraagreductie volstaan niet per se om leveringszekerheid en het functioneren van de markt te waarborgen. Om snel te kunnen reageren op de specifieke uitdagingen van de huidige en verwachte ernstig toenemende tekorten in gasleveringen, en om verstoringen tussen de lidstaten te voorkomen, moet daarom een nieuw instrument ingesteld worden waarbij de mogelijkheid voor een verplichte gasvraagreductie voor alle lidstaten opgenomen wordt. Het nieuwe instrument moet ruim voor de herfst van 2022 operationeel zijn. In het kader van een dergelijk instrument kan de Raad, op voorstel van de Commissie, bij uitvoeringsbesluit een Unie-alarm afkondigen. Bij het verlenen van een uitvoeringsbevoegdheid aan de Raad wordt terdege rekening gehouden met het politieke karakter van het besluit om een Uniebrede vraagreductie verplicht te maken en met de horizontale gevolgen voor de lidstaten. Voordat zij een dergelijk voorstel indient, moet de Commissie de relevante risicogroepen, zoals vervat in bijlage I bij Verordening (EU) 2017/1938 (“risicogroepen”), en de bij die verordening ingestelde Groep coördinatie gas (GCG) raadplegen. Een Unie-alarm mag alleen afgekondigd worden indien de maatregelen ter vrijwillige vraagreductie niet afdoende blijken om het risico op een ernstig leveringstekort op te vangen. Vijf of meer bevoegde autoriteiten van de lidstaten die op grond van artikel 11, lid 1, punt b), van Verordening (EU) 2017/1938 een nationaal alarm afgekondigd hebben, moeten de Commissie kunnen verzoeken om bij de Raad een voorstel tot afkondiging van een Unie-alarm in te dienen.

Het Unie-alarm moet dienen als een Uniespecifiek crisisniveau waardoor een vraagreductie verplicht wordt, ongeacht de nationale crisisniveaus op grond van artikel 11, lid 1, van Verordening (EU) 2017/1938. Zodra een Unie-alarm is afgekondigd, moeten lidstaten hun gasverbruik binnen een vooraf bepaalde termijn reduceren. Hoe hoog de verplichte vraagreductie is hangt af van de gasvraag waarin bij volledige onderbreking van de Russische gasleveringen aan de Unie misschien niet voorzien zal kunnen worden, en er moet volledig rekening gehouden worden met alle reeds bereikte vraagreducties. Bij het bepalen van de hoogte van de verplichte vraagreductie moeten ook het op grond van artikel 6 quinquies, leden 1 en 2, van Verordening (EU) 2017/1938 gemelde vulniveau, de ontwikkeling inzake de diversificatie van de gasbronnen, met inbegrip van leveringen van vloeibaar aardgas (liquefied natural gas - LNG), en de ontwikkeling van brandstofsubstitutie in de Unie in aanmerking nemen.

De vraagreducties die de lidstaten verwezenlijkt hebben voordat het Unie-alarm afgekondigd is, zullen meegeteld worden bij het bepalen van de hoogte van de verplichte vraagreductie.

Vanwege de aanzienlijke verstoringen op de interne markt die zich waarschijnlijk zullen voordoen indien de lidstaten op een ongecoördineerde manier reageren op een mogelijke of daadwerkelijke verdere verstoring van Russische gasleveringen, is het van cruciaal belang dat alle lidstaten hun gasvraag in een geest van solidariteit reduceren. Alle lidstaten moeten daarom de streefdoelen inzake vrijwillige en verplichte vraagreductie halen. Hoewel sommige lidstaten in grotere mate de gevolgen van een verstoring van Russische gasleveringen kunnen ondervinden, kunnen alle lidstaten getroffen worden en kunnen alle lidstaten de door een dergelijke verstoring veroorzaakte economische schade helpen beperken, hetzij door extra hoeveelheden leidinggas of extra LNG-ladingen voor lidstaten met significante gastekorten vrij te maken, hetzij door de vermoedelijk positieve effecten van een vraagreductie op de gasprijzen, hetzij door marktverstoringen vanwege ongecoördineerde en tegenstrijdige vraagreductiemaatregelen te voorkomen. Deze verordening huldigt derhalve het beginsel van energiesolidariteit, zoals recentelijk bevestigd door het Hof van Justitie als een fundamenteel beginsel van Unierecht (3).

Bepaalde lidstaten kunnen vanwege hun specifieke geografische of fysieke situatie, zoals het ontbreken van een synchrone koppeling met het Europees elektriciteitssysteem of van een directe interconnectie met het gassysteem van een andere lidstaat, evenwel geen significante volumes leidinggas ten behoeve van andere lidstaten vrijmaken. De lidstaten moeten daarom één of meer gronden kunnen inroepen om hun verplichte vraagreducties te beperken. De betrokken lidstaten moeten toezeggen alles in het werk te stellen om de interconnectieproblemen zo snel mogelijk te verhelpen.

Verordening (EU) nr. 347/2013 van het Europees Parlement en de Raad (4) schept een kader voor de lidstaten en de betrokken belanghebbenden om binnen een regionaal opzet samen te werken bij het ontwikkelen van beter geconnecteerde energienetwerken, met name om regio's die momenteel afgesneden zijn van de Europese energiemarkten te connecteren, bestaande interconnecties te versterken en nieuwe grensoverschrijdende interconnecties te bevorderen. Grensoverschrijdende interconnecties dragen aanzienlijk bij aan de leveringszekerheid. Gelet op de huidige verstoring van de gasleveringen uit Rusland zijn zulke grensoverschrijdende interconnecties essentieel om de goede functionering van de interne energiemarkt te verzekeren en om gas te distribueren naar andere lidstaten, in een geest van solidariteit. In dat verband moeten de lidstaten blijven streven naar de onderlinge integratie van hun netwerken, onder meer door na te denken over meer nieuwe grensoverschrijdende interconnectiecapaciteit, conform de doelstellingen van Verordening (EU) 2022/869 van het Europees Parlement en de Raad (5).

Om de lidstaten te helpen de doelstellingen van Verordening (EU) 2022/1032 wat betreft gasopslag te verwezenlijken, moet de hoeveelheid gas die de lidstaten opslaan boven het tussentijdse streefdoel voor 1 augustus 2022 ook in aanmerking genomen worden bij het bepalen van de hoogte van hun verplichte vraagreductie.

Daarnaast moeten de lidstaten, om er terdege rekening mee te houden dat belangrijke bedrijfstakken van de lidstaten sterk afhankelijk zijn van gas, het gasverbruik in die bedrijfstakken buiten beschouwing kunnen laten bij de berekening van de hoogte van hun verplichte vraagreductie. De Commissie moet erop toezien dat zulke nationale beperkingen niet tot ongewenste verstoringen van de interne markt leiden. Ook moeten de lidstaten de hoogte van hun verplichte vraagreductie kunnen beperken indien dat noodzakelijk is voor een maximale gaslevering naar andere lidstaten, en indien zij kunnen bewijzen dat de commerciële uitvoercapaciteit van hun interconnectoren naar andere lidstaten of hun binnenlandse LNG-infrastructuur zoveel mogelijk gebruikt wordt om gas naar andere lidstaten te transporteren. De Commissie moet erop toezien dat de voorwaarden voor de toepassing van die afwijkingen vervuld worden.

De lidstaten moeten, met betrekking tot specifieke vraagomstandigheden in geïnterconnecteerde lidstaten, de verplichte vraagreductie tijdelijk kunnen beperken wanneer dat nodig is om de energieleveringszekerheid te waarborgen, ook wanneer een lidstaat met een elektriciteitscrisis als bedoeld in Verordening (EU) 2019/941 van het Europees Parlement en de Raad (6) geconfronteerd wordt. Er moet ook rekening gehouden worden met de opslagcapaciteit en met het opslagniveau boven het in bijlage I bis bij Verordening (EU) 2017/1938 opgenomen tussentijdse streefdoel.

Het moet de lidstaten vrij staan de passende maatregelen te kiezen om de vraagreductie te verwezenlijken. Bij het in kaart brengen van de passende vraagreductiemaatregelen en bij het prioriteren van groepen afnemers moeten de lidstaten overwegen gebruik te maken van de in de mededeling van de Commissie van 20 juli 2022, getiteld “Gas besparen om de winter goed door te komen”, genoemde maatregelen. De lidstaten moeten in het bijzonder economisch efficiënte maatregelen overwegen, zoals veilingen of aanbestedingen, waarmee zij op een economisch efficiënte wijze kunnen aanzetten tot consumptieverlaging. De op nationaal niveau getroffen maatregelen kunnen ook financiële prikkels of compensatie voor getroffen marktdeelnemers omvatten.

De door de lidstaten getroffen maatregelen om de vraagreductie te verwezenlijken, moeten in overeenstemming zijn met het Unierecht en met name met Verordening (EU) 2017/1938. Dergelijke maatregelen moeten met name noodzakelijk, duidelijk omschreven, transparant, proportioneel, niet-discriminerend en verifieerbaar zijn, en mogen de concurrentie of de goede werking van de interne gasmarkt niet onnodig verstoren en ze mogen de gasleveringszekerheid van andere lidstaten of de Unie niet in het gedrang brengen. Er moet acht geslagen worden op de belangen van beschermde afnemers, ook met betrekking tot gasleveringen aan gecentraliseerde verwarmingssystemen in geval van een crisis van de leveringszekerheid.

Om ervoor te zorgen dat vraagreductiemaatregelen op een gecoördineerde manier uitgevoerd worden, moeten de lidstaten een regelmatige samenwerking opzetten binnen elke relevante risicogroep. Het staat de lidstaten vrij die coördinatiemaatregelen af te spreken die het geschiktst zijn voor een bepaalde regio. De Commissie en de GCG moeten een overzicht kunnen hebben van de door de lidstaten uitgevoerde nationale maatregelen, en ze moeten beste praktijken kunnen delen ter coördinatie van maatregelen binnen de risicogroepen. De lidstaten moeten ook andere organen gebruiken om hun acties te coördineren.

Om te waarborgen dat in de nationale noodplannen de in deze verordening opgenomen maatregelen ter vrijwillige of verplichte vraagreductie worden overgenomen, moet de bevoegde autoriteit van iedere lidstaat de nodige stappen ondernemen om het op grond van artikel 8 van Verordening (EU) 2017/1938 vastgestelde nationale noodplan uiterlijk op 31 oktober 2022 te actualiseren. Vanwege de korte termijn voor die actualisering hoeven de coördinatieprocedures op grond van artikel 8, leden 6 tot en met 11, van Verordening (EU) 2017/1938 niet toegepast te worden. Elke lidstaat moet wel de andere lidstaten raadplegen inzake de actualisering van zijn nationaal noodplan. De Commissie moet de risicogroepen, de GCG of andere relevante organen bijeenroepen om potentiële kwesties in verband met vraagreductiemaatregelen te bespreken.

Regelmatige en doeltreffende monitoring en verslaglegging zijn van essentieel belang bij de beoordeling van de vooruitgang van de lidstaten bij de uitvoering van de maatregelen ter vrijwillige en verplichte vraagreductie, en om de maatschappelijke en economische impact van die maatregelen en het effect ervan op de werkgelegenheid te meten. De bevoegde instantie van iedere lidstaat of een andere door de lidstaat aangewezen entiteit moet de op haar grondgebied verwezenlijkte vraagreductie monitoren en regelmatig verslag uitbrengen aan de Commissie over haar bevindingen. De GCG moet de Commissie bijstaan bij het toezicht op de naleving van de vraagreductieverplichtingen.

Om aanzienlijke economische schade voor de gehele Unie te voorkomen, is het van cruciaal belang dat iedere lidstaat na de afkondiging van een Unie-alarm zijn vraag reduceert. Die vraagreductie zal ervoor zorgen dat er voor iedereen voldoende gas is, zelfs tijdens de winter. De vraagreductie in de hele Unie geeft uiting aan het solidariteitsbeginsel, zoals verankerd in het Verdrag. Daarom is het verantwoord dat de Commissie strikt toeziet op de verplichte vraagreductie door de lidstaten. Indien de Commissie merkt dat een lidstaat zijn verplichte vraagreductie dreigt niet te kunnen vervullen, moet de Commissie die lidstaat kunnen verzoeken een plan in te dienen met een strategie en de maatregelen om de verplichte vraagreductie daadwerkelijk te verwezenlijken. Die lidstaat moet de opmerkingen en suggesties van de Commissie betreffende dat plan terdege in aanmerking nemen.

Aangezien het solidariteitsbeginsel iedere lidstaat het recht toekent om onder bepaalde omstandigheden door naburige lidstaten ondersteund te worden, moeten de lidstaten die om dergelijke steun verzoeken, ook in een geest van solidariteit handelen en hun binnenlandse gasvraag reduceren. Daarom moeten de uit hoofde van artikel 13 van Verordening (EU) 2017/1938 om een solidariteitsmaatregel verzoekende lidstaten alle passende maatregelen ter reductie van de gasvraag hebben uitgevoerd. De Commissie moet de om een solidariteitsmaatregel verzoekende lidstaat kunnen verzoeken een plan in te dienen met de maatregelen om de vraag zo mogelijk verder te reduceren. Die lidstaat moet terdege rekening houden met het advies van de Commissie.

De Commissie moet het Europees Parlement en de Raad regelmatig op de hoogte houden van de uitvoering van deze verordening.

Gelet op het dreigende gevaar voor de gasleveringszekerheid als gevolg van de Russische militaire agressie tegen Oekraïne, moet deze verordening met spoed in werking treden.

Gelet op het uitzonderlijke karakter van de maatregelen van deze verordening moet deze verordening vanaf de inwerkingtreding gedurende één jaar van toepassing zijn. Uiterlijk op 1 mei 2023 moet de Commissie aan de Raad verslag uitbrengen over de werking ervan, en kan zij indien wenselijk voorstellen de geldigheidsduur ervan te verlengen.

Daar de doelstelling van deze verordening niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar beter door de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze verordening niet verder dan nodig is om die doelstelling te verwezenlijken,

“bevoegde autoriteit”: een nationale overheidsinstantie of een nationale regulerende instantie die door een lidstaat aangewezen is voor de uitvoering van de maatregelen waarin Verordening (EU) 2017/1938 voorziet;

“Unie-alarm”: een Uniespecifiek crisisniveau waardoor een vraagreductie verplicht wordt en dat geen verband houdt met de crisisniveaus op grond van artikel 11, lid 1, van Verordening (EU) 2017/1938;

“gasverbruik”: de totale levering van aardgas voor activiteiten op het grondgebied van een lidstaat, inclusief het uiteindelijke verbruik van de huishoudens, in de industrie en voor elektriciteitsopwekking, maar exclusief onder meer gas voor het vullen van opslagcapaciteiten, in overeenstemming met de door de Commissie (Eurostat) gebruikte definitie van “levering, transformatie en verbruik van gas”;

“grondstof”: het “niet-energetisch gebruik van aardgas” als bedoeld in de energiebalansberekeningen door de Commissie (Eurostat);

“referentiegasverbruik”: het gemiddelde gasverbruik van een lidstaat gedurende de referentieperiode; voor lidstaten waarvan het gasverbruik in de periode van 1 augustus 2021 tot en met 31 maart 2022 met ten minste 8 % gestegen is ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik gedurende de referentieperiode, betekent “referentiegasverbruik” alleen het gasverbruik in de periode van 1 augustus 2021 tot en met 31 maart 2022;

“referentieperiode”: de perioden van 1 augustus tot en met 31 maart gedurende de vijf opeenvolgende jaren voorafgaand aan de datum van inwerkingtreding van deze verordening, te beginnen met de periode van 1 augustus 2017 tot en met 31 maart 2018;

“tussentijds streefdoel”: het in bijlage I bis bij Verordening (EU) 2017/1938 opgenomen tussentijdse streefdoel.

mogen de maatregelen de concurrentie of de goede werking van de interne gasmarkt niet onnodig verstoren;

mogen de maatregelen de gasleveringszekerheid van andere lidstaten of van de Unie niet in het gedrang brengen;

moeten de maatregelen voldoen aan de bepalingen van Verordening (EU) 2017/1938 met betrekking tot beschermde afnemers.

de gevolgen van een verstoring voor leveringsketens die van zeer groot maatschappelijk belang zijn;

de mogelijke negatieve gevolgen in andere lidstaten, in het bijzonder op leveringsketens van downstreamsectoren die van zeer groot maatschappelijk belang zijn;

de mogelijk langdurige schade aan industriële installaties;

de mogelijkheden om het verbruik te reduceren en producten in de Unie te vervangen.