Politieke situatie Tsjechië

Met dank overgenomen van Europa Nu.

Sinds 28 november 2021 regeert in Tsjechië een centrumrechts kabinet geleid door Petr Fiala i van de rechts-liberale ODS. Bij de verkiezingen van oktober 2021 werd de populistische centrumpartij ANO van premier Andrej Babiš i de grootste met 72 zetels, maar verloor verrassend van de centrumrechtse SPOLU qua totaal aantal stemmen. Babiš was enkele dagen voor de verkiezingen in opspraak gekomen omdat zijn naam verscheen in de Pandora Papers.

Na de splitsing van Tsjecho-Slowakije op 1 januari 1993 werden aanvankelijk centrumrechtse kabinetten gevormd. De verkiezingen van 1998 brachten de sociaaldemocraten aan de macht. De sociaaldemocraten bleven aan de macht tot 2006, hierna kwam een centrumrechts kabinet aan het bewind tot 2009. Na een kabinet van technocraten in 2010 wisselen centrumlinkse en centrumrechtse kabinetten elkaar af. De politieke situatie in de Tsjechische Republiek wordt de laatste jaren gekenmerkt door grote instabiliteit.

Tsjechië is sinds 2004 lid van de Europese Unie. Het land was twee keer voorzitter van de Raad van de Europese Unie i. Dat was in de eerste helft van 2009 en de tweede helft van 2022. De Tsjechische politica Vera Jourová i is Eurocommissaris voor waarden en transparantie i.

1.

Staatsvorm, partijen en kiesstelsel

De Tsjechische Republiek kent een parlementair stelsel. De president is staatshoofd, maar de minister-president regeringsleider. De president heeft wel het recht een aangenomen wetsvoorstel terug te sturen naar het parlement en kan ook na hernieuwde aanname in het parlement zijn handtekening aan een wet onthouden. Ten slotte kan de president bij stagnatie van de besluitvorming de Kamer ontbinden en verkiezingen uitschrijven.

De feitelijke (uitvoerende) regeermacht berust bij het kabinet, dat onder meer wetsvoorstellen indient. Het parlement bestaat uit twee Kamers: de direct gekozen Kamer van Afgevaardigden (Poslanecka Snemovna) en de Senaat (Senát). De Kamer controleert de regering; wetsvoorstellen worden in beide Kamers behandeld.

kiesstelsel

De 200 leden van de Kamer worden in 14 kiesdistricten gekozen op basis van evenredige vertegenwoordiging. Een kiezer brengt een stem uit op een partij en kan ook een voorkeur aangeven voor twee kandidaten. Er geldt een nationale kiesdrempel van vijf procent.

De 81 senatoren worden in evenzoveel stemdistricten gekozen op basis van een meerderheidsstelsel. Om te worden gekozen, is een absolute meerderheid nodig, waarvoor zo nodig een tweede ronde wordt gehouden.

De president wordt voor vijf jaar rechtstreeks gekozen.

partijen

Tsjechië kent een groot aantal partijen. Aan de rechterzijde van het politieke spectrum staan de populistische partij ANO (Akce nespokojených občanů), de christendemocratische TOP09 (Tradice Odpovědnost Prosperita) en de liberaal-conservatieve ODS (Občanská demokratická strana).

De KDU-ČSL (Křesťanská a demokratická unie – Československá strana lidová) is een echte middenpartij, het nam deel aan zowel linkse als rechtse coalities. De centrum-partij STAN (Starostové a nezávislí) wil dat er meer macht moet worden overgeheveld naar gemeentelijk niveau.

Aan de linkerzijde vinden we de sociaaldemocratische ČSSD (Česká strana sociálně demokratická) en de links-liberale piratenpartij (Česká pirátská strana). De SPD (Svoboda a přímá demokracie) is een (extreem)rechts-nationalistische partij.

2.

Zetelverdeling Kamer van Afgevaardigden vanaf 1996

jaar

CSSD

ODS

TOP

VV

KSCM

KDU-

CSL

US-

DEU

ODA

CPS

Ov.

SPOLU*

PM**

verkiezings-

datum

1996

61

68

   

22

18

 

13

 

18

   

31 mei-

1 juni

1998

74

63

   

24

20

19

         

19-20 juni

2002

70

58

   

41

31

           

14-15 juni

2006

74

81

   

26

13

     

6

   

2-3 juni

2010

56

53

41

24

26

             

28-29 mei

             

SPD

ANO

         

2013

50

16

26

 

33

14

 

47

 

14

   

25 en 26 oktober

2017

15

25

7

 

18

10

22

78

22

6

   

20 en 21 oktober

2021

   

14

   

23

20

72

   

71

37

8 en 9 oktober

  • SPOLU is een politiek bondgenootschap tussen de ODS, KDU - CSL, en TOP 09.

** PM is een politiek bondgenootschap tussen de CPS (Piratenpartij en STAN (onafhankelijken).

3.

Kabinetten vanaf 1996

naam

periode

kleur

partijen

belangrijke ministers

Klaus II

4 juli 1996-2 januari 1998

centrumrechts

ODS-KDU/CSL-ODA

BuZa: Zieleniec

Tosovsky

2 januari-22 juli 1998

centrum

KDU/CSL-ODA

BuZa: Sedivy

Zeman

22 juli 1998-15 juli 2002

centrumlinks

CSSD

BuZa: Kavan

SZW: Spidla

Spidla

15 juli 2002-26 juli 2004

centrumlinks

CSSD-KDU/CSL-US/DEU

BuZa: Svoboda

Gross

26 juli 2004-25 april 2005

centrumlinks

CSSD-KDU/CSL-US/DEU

BuZa: Svoboda

Paroubek

25 april 2005-4 september 2006

centrumlinks

CSSD-KDU/CSL-US/DEU

BuZa: Svoboda

Topolánek I

4 september 2006-9 januari 2007

centrumrechts

ODS

BuZa: Vondra

2007: Schwarzenberg

SZW: Necas

Topolánek II

9 januari 2007-8 mei 2009

centrumrechts

ODS-KDU/CSL-SZ

BuZa: Vondra

2007: Schwarzenberg

SZW: Necas

Fischer

8 mei 2009-13 juli 2010

technocraten

(ODS-CSSD-SZ)

BuZa: Kohout

Necas

13 juli 2010-10 juli 2013

centrumrechts

ODS-TOP-VV

BuZa: Schwarzenberg

Rusnok

10 juli 2013-29 januari 2014

interim

-

BuZa: Kohaut

Sobotka

29 januari 2014-13 december 2017

centrumlinks

CSSD-ANO-KDU/CSL

BuZa: Zaorálek

Babis I

13 december 2017-6 juni 2018

populistisch

ANO2011

BuZa: Stropnicky

Babis II

6 juni 2018-28 november 2021

centrum-populistisch

ANO2011-CSSD

BuZa: Petricek

2021: Kulhanek

Fiala

28 november 2021-heden

centrum-populistisch

ODS-SPOLU +3 andere

BuZa: Lipavský