Letland - EU monitor

Letland ligt aan de Oostzee, als middelste van de drie Baltische staten. In 1991 herwon Letland de sinds 1918 bestaande onafhankelijkheid, die in 1940 verloren was gegaan. Tot 1991 maakte het land deel uit van de Sovjet-Unie. Op 1 mei 2004 werd Letland, inmiddels een democratische republiek, lid van de Europese Unie. Op 1 januari 2014 voerde het land de euro in.

De hoofdstad van Letland, Riga, is in 1201 gesticht door de Duitse Orde. Ventspils is één van de oudste Hanzehavens. Letland heeft een overwegend Lutherse bevolking.

Bekende sporters uit Letland zijn de oud-wielrenner Romans Vainsteins (wereldkampioen in 2000) en de turner en olympisch-goudwinnaar Igors Vihrovs. Bekende artiesten zijn popzangeres Linda Leen en musicus Raymond Pauls. Van augustus 2004 tot maart 2015 was de Let Mariss Jansons chef-dirigent van het Koninklijk Concertgebouw Orkest. Letland nam in 2004 deel aan het EK-voetbal met als sterspeler Maris Verpakovskis. Verreweg de populairste sporten zijn ijshockey en basketbal.

Sinds 2019 wordt Letland geregeerd door het centrumrechtse kabinet-Kariņš. Premier Kariņš is lid van de kleinste partij van de vijfkoppige coalitie, Vienotība. Het kabinet-Kariņš trad aan op 23 januari 2019 en volgde het eveneens centrumrechtse kabinet-Kucinskis op, dat sinds 2016 regeerde.

Letland verklaarde zichzelf in 1990 onafhankelijk van de Sovjet-Unie en die onafhankelijkheid werd in 1991 erkend. De eerste vrije parlementsverkiezingen werden gehouden in 1993. In het parlement zijn steeds veel middelgrote partijen vertegenwoordigd, waardoor een tamelijk gefragmenteerd politiek beeld bestaat. Er vinden veel kabinetswisselingen plaats. Kabinetten bestonden aanvankelijk bovendien vaak uit vier tot zes partijen. Na 1998 is er sprake van blokvorming van partijen ter linker- en rechterzijde.

Sinds 1998 zijn de kabinetten in Letland steeds van centrumrechtse signatuur. De meest instabiele periode was 2006-2007. Na de verkiezingen van 2006 kon het kabinet van premier Kalvitis doorregeren, maar in 2007 viel zijn kabinet. Ivars Godmanis van de centrumrechtse 'Letse Weg', die in 1990 de eerste premier was na de onafhankelijkheid, vormde toen een crisiskabinet. Het land raakte spoedig echter in een ernstige economische en politieke crisis, waarbij ook rellen ontstonden. Na dreigende parlementsontbinding en verwerping van een vertrouwensmotie trad dit kabinet in februari 2009 af.

Letland is een parlementaire republiek, waarin de president hoofdzakelijk ceremoniële functies heeft en de feitelijke regeringsmacht bij het kabinet ligt. Wel kan de president de premier (formateur) benoemen en vervroegde verkiezingen uitschrijven door ontbinding van het parlement (dat wordt vervolgens in een referendum aan de kiezers voorgelegd).

De president wordt voor vier jaar door het parlement gekozen en mag maximaal twee termijnen in functie blijven. Een bekende president was Vaira Vike-Freiberga. Het kabinet moet het vertrouwen krijgen van het parlement om te kunnen regeren.

Het parlement bestaat uit één Kamer, de Saeima, en telt 100 leden. Het parlement heeft controlerende en wetgevende taken. Zowel kabinet, parlementscommissies, vijf parlementsleden als eentiende van de kiezers kunnen wetsvoorstellen indienen.

Letland heeft een Constitutioneel Hof dat wetten toetst aan de Grondwet. Het houden van referenda is mogelijk en bijvoorbeeld het lidmaatschap van de EU werd in een referendum aan de kiezers voorgelegd.

Kiesstelsel

Iedere vier jaar worden er parlementsverkiezingen gehouden op basis van evenredige vertegenwoordiging in combinatie met districten. Er geldt een kiesdrempel van vijf procent.

Partijen

Het Letse parlement, de Saeima, bestaat sinds de verkiezingen van 6 oktober 2018 uit zeven partijen. De grootste partij is Harmonie Centrum (SDPS Harmonie). Dat is een pro-Russische partij, die een alliantie is tussen de Sociaaldemocratische partij Harmonie en de Socialistische Partij van Letland. Vanwege het pro-Russische karakter zijn er niet veel partijen in het parlement die met hen willen samenwerken.

Na deze grootste partij wordt de politiek van Letland momenteel gedomineerd door partijen die pas recent zijn opgericht. Bij de verkiezingen van 2018 werden zij voor het eerst een serieus blok in het parlement. Het gaat om KPV (Kam Pieder Valsts), JKP (Jauna Konservativa Partija) en AP (Attistibai/Par). KPV is een partij die strijdt tegen corruptie. Het motto van de partij is: 'Van wie is de staat?'. De partij staat bekend als populistisch. JKP is een conservatieve partij, die voortkwam uit de oude conservatieve allianties in Letland. AP staat bekend als liberaal en pro-Europees.

Bij de verkiezingen van 2018 wist partij NA (Nacinala Apvieniba) 13 zetels te halen, daarmee zijn zij de vijfde partij van Letland. Deze partij staat bekend als nationalistisch en zou omschreven kunnen worden als de tegenpool van het pro-Russische Harmonie. Bij de verkiezingen van 2014 wist de alliantie van boeren en groenen (ZZS) nog de premier te leveren, maar in 2018 verloor deze partij dramatisch. Zij zijn nu de zesde partij van het land.

De kleinste partij in het Letse parlement is het liberaal-conservatieve JV (Jauna Vientotiba). Deze partij staat bekend als liberaal-conservatief. Hoewel het de kleinste partij is levert de partij de premier van Letland, Krišjānis Kariņš.