Toetreding Kosovo tot de Europese Unie - Hoofdinhoud
Kosovo i heeft binnen de Europese Unie i de status van potentiële kandidaat lidstaat i. Van toetreding is echter nog lang geen sprake, omdat verschillende Europese landen Kosovo niet erkennen. Een besluit tot toetreding wordt unaniem genomen en vereist dus instemming van alle lidstaten. Desondanks diende het land in december 2022 officieel een aanvraag in voor EU-lidmaatschap. Volgens waarnemers moet dit vooral als een symbolische stap worden gezien. De EU onderhoudt wel goede banden met het land.
Na een jarenlang conflict met Servië, verklaarde Kosovo zich in 2008 onafhankelijk. De Verenigde Staten, Turkije en dertien Europese landen (waaronder Nederland) plaatsten Kosovo toen onder toezicht van de Internationale Stuurgroep voor Kosovo (ISG), met als doel de afscheiding in goede banen leiden. In 2012 beëindigde de ISG zijn toezicht. Hierdoor werd Kosovo zelf verantwoordelijk voor zijn overheid en kon het als gelijkwaardige partner onderhandelen met de EU. Deze onderhandelingen leidden tot een Stabilisatie- en Associatieakkoord i tussen de EU en Kosovo dat op 1 april 2016 in werking is getreden.
Voordat er verder over toetreding kan worden gesproken, moet Kosovo eerst aan de prioriteiten van het Stabilisatie- en Associatieakkoord hebben voldaan. Dit echter is nog lang niet het geval. Vooral op het punt van corruptie en de georganiseerde misdaad scoort Kosovo slecht. Na afloop van de Westelijke Balkantop i in oktober 2021 wilde de Europese Raad i nog geen uitsluitsel geven over toetreding tot de EU.
Inhoudsopgave
Na het uiteenvallen van Joegoslavië behoorde de door Albanezen bewoonde regio Kosovo als autonoom gebied tot Servië. In 1989 maakte de Servische leider Milosevic daar echter een einde aan. Dit leidde tot grote onvrede, waarbij Albanese guerrillabewegingen naar geweld grepen. Servië reageerde daarop met nog meer geweld, waarbij de burgerbevolking het moest ontgelden. Uiteindelijk greep de NAVO i in en stabiliseerde de regio.
In 1999, na de beëindiging van het Servisch-Kosovaars conflict, namen de Verenigde Naties i (VN) resolutie 1244 aan. Hierdoor kwam Kosovo onder toezicht van de VN-missie UNMIK. In 2001 vonden verkiezingen in Kosovo plaats en in 2002 werden Provisional Institutions of Self-Government (PISG) opgezet, waardoor het land zelfstandig kon functioneren. Hoewel Kosovo in deze structuur nog steeds onder toezicht van de UNMIK-missie stond, behandelde de Europese Unie het land als een gelijke partner.
De Europese Unie groeide door de jaren heen uit tot grootste donor van Kosovo, en sloot meerdere verdragen. Toen Kosovo zich tegen de wil van Servië in 2008 onafhankelijk verklaarde erkenden 22 van de (destijds) 28 EU-lidstaten het land. De Europese Unie heeft daarna in meerdere verklaringen aangegeven dat Kosovo een potentiële kandidaat-lidstaat i is.
In juni 2008 trad de grondwet in werking. Daarin stond 'Euro-Atlantische integratie' beschreven als een belangrijk proces. Op 22 juli 2010 verklaarde het Internationaal Gerechtshof i dat de Kosovaarse onafhankelijkheidsverklaring terecht was. Desondanks nam Servië een wet aan waarin het aangaf Kosovo nooit als onafhankelijke staat te erkennen en ook binnen de Europese Unie erkennen verschillende landen Kosovo niet. Voor de Europese Unie is het oplossen van het conflict tussen Servië en Kosovo een voorwaarde voor lidmaatschap van beide landen.
Europees partnerschap
In 2004 bood de Europese Unie Servië, Montenegro en Kosovo een Europees Partnerschap aan. Dit werd geaccepteerd door Kosovo, dat sindsdien jaarlijks een European Partnership Action Plan schrijft. Daarin werkt het zijn Europese visie uit. In 2005 publiceerde de Europese Commissie i ook het stuk "Een Europese toekomst voor Kosovo", waarmee zij haar betrokkenheid opnieuw bevestigde.
CEFTA-akkoord
In 2007 trad het vrijhandelsakkoord CEFTA in werking. Dit akkoord heeft als doel het handelsvolume van de regionale markt te vergroten en de regio aantrekkelijker maken. De UNMIK tekende namens Kosovo het akkoord.
EULEX-missie
Om de Kosovaarse rechtsstaat te versterken werd in 2008 de Europese missie 'EULEX' in het leven geroepen. De Europese Unie stuurde 2000 marechaussees, politiemensen, rechters en aanklagers naar Kosovo om zo bij te dragen aan een volwassen rechtsstaat. De missie is medio 2021 verlengd tot 14 juni 2023.
Stabilisatie- en Associatieovereenkomst
Tussen oktober 2013 en mei 2014 onderhandelden de Europese Unie en Kosovo over een Stabilisatie- en Associatieovereenkomst. Op 27 oktober 2015 werd het verdrag officieel getekend en op 1 april 2016 trad het in werking. De overeenkomst werd zowel door de EU als Kosovo gezien als een grote stap vooruit.
Voortgangsrapporten
De Europese Commissie is in het voortgangsrapport van 2022 gematigd positief over de hervormingen die Kosovo in het openbaar bestuur heeft doorgevoerd. De Commissie blijft wel van mening dat Kosovo zijn bestuurlijke capaciteit en coördinatie in alle sectoren moet verbeteren om toetreding tot de EU te realiseren. Het land heeft geringe vooruitgang geboekt in het bestrijden van corruptie en georganiseerde misdaad, maar deze twee punten, alsmede de zwakke economie en het trage hervormingsproces betreffende het rechtssysteem blijven heikele punten. Daarnaast vormt de relatie van Kosovo met Servië nog een beletsel voor beide landen om vooruitgang te boeken op hun weg naar toetreding. Hoewel de buurlanden onder Europese druk begonnen zijn met het zoeken naar toenadering, is de Commissie van mening dat Kosovo zich constructiever moet opstellen. Het land moet verdere inspanningen leveren voor de uitvoering van overeenkomsten uit het verleden en bijdragen tot een alomvattende normalisatieovereenkomst met Servië.
Aanvraag lidmaatschap
Op 14 december 2022 vroeg Kosovo officieel het EU-lidmaatschap aan. Volgens waarnemers is het vooral een symbolische stap, aangezien EU-lidmaatschap momenteel niet binnen handbereik ligt voor de Balkanstaat. EU-lidstaten Spanje, Roemenië, Slowakije, Griekenland en Cyprus erkennen het van Servië afgesplitse Kosovo niet. Daarnaast voldoet het land niet aan de de afspraken uit het Stabilisatie- en Associatieakkoord.
Visumvrij reizen
Op 18 april 2023 keurde het Europees Parlement het visumvrij reizen voor Kosovaarse paspoorthouders goed. Nu burgers met een Kosovaars paspoort elk half jaar 90 dagen EU-landen mogen inreizen, kennen alle landen in de Westelijke Balkan dezelfde reismaatregelen.
Relatie Kosovo-Servië
Onder Europese druk zijn Kosovo en Servië op zoek gegaan naar oplossingen voor hun conflict. In 2013 sloten de ministers van beide landen onder leiding van toenmalig Hoge Vertegenwoordiger i Ashton i een akkoord. In het 15 punten tellende akkoord werden verschillende geschillen opgelost. De Kosovaarse president Hasim Thaçi liet weten dat dit volgens hem een stap in de erkenning van de Kosovaarse staat was. Totdat Servië en Kosovo tot een duurzame oplossing komen voor het conflict, is toetreding tot de EU niet mogelijk.
Hoewel het akkoord de partijen dichter tot elkaar bracht, loste het niet alle problemen op. Daarom heeft de EU verschillende pre-toetredingssteunprogramma's opgezet die zich vooral op Servische minderheden in Kosovo richten. In augustus 2015 sloten Servië en Kosovo in Brussel opnieuw een akkoord over enkele twistpunten.
In december 2018 heeft het Kosovaarse parlement wetten aangenomen die de omvorming van het huidige korps veiligheidstroepen van het land tot goed bewapend leger mogelijk moet maken. Zowel de NAVO, de EU als Servië hebben hun teleurstelling over deze beslissing geuit. De vorming van het leger ligt met name bij Servië politiek gevoelig.
In 2020 werd een akkoord gesloten over het aanhalen van economische banden. Na bemiddeling van onder anderen buitenlandchef Josep Borrell i werd in augustus 2022 een akkoord bereikt over vrijer grensverkeer tussen beide landen. Ondanks de onderlingen overeenkomsten moeten de buurlanden meer inspanningen worden leveren betreffende de uitvoering daarvan, om zo een alomvattende juridisch bindende normalisatieovereenkomst tot stand te brengen.
Daarnaast kent Kosovo een stroeve relatie met buurland Bosnië en Herzegovina, dat de onafhankelijkheid van Kosovo niet erkent, waardoor er een strikt visaregime wordt gehandhaafd.
Hervormingen
Hoewel de akkoorden een basis voor een sterke rechtsstaat vormen, kent Kosovo nog vele 'kinderziekten'. Zo werken Serviërs en Kosovaren nu samen, maar soms is nog sprake van geweld tussen beide groepen. Verder is de Kosovaarse overheid nog niet effectief en is het onduidelijk bij wie welke verantwoordelijkheden liggen. Het rechtssysteem is nog zwak, al krijgt het wel steeds meer vorm.
Kosovo-tribunaal
Een ander struikelblok voor de toetreding van Kosovo tot de Europese Unie is de vermeende betrokkenheid van voormalig president Hashim Thaçi bij oorlogsmisdaden tijdens de Kosovo-oorlog in 1998. Op 13 juli 2020 werd Thaçi door het Kosovo-tribunaal in Den Haag verhoord, de zaak loopt nog.
Nederland heeft Kosovo als onafhankelijke staat erkend en droeg daarnaast bij aan de Internationale Stuurgroep voor Kosovo. Ook draagt Nederland bij aan de politiemissie EULEX.