Verdrag van Lissabon

Met dank overgenomen van Europa Nu.

Dit Europese verdrag i voerde een aantal hervormingen door om de Europese Unie i democratischer en beter bestuurbaar te maken nadat in 2004 en 2007 twaalf nieuwe landen lid zijn geworden van de Europese Unie. Het Verdrag van Lissabon is op 1 december 2009 in werking getreden.

Het Verdrag van Nice i dat in 2001 werd gesloten, werd als ontoereikend gezien om de Unie slagvaardig te laten opereren. Daarop kwam het grondwettelijk verdrag tot stand. Dat strandde in 2005 in referenda in Frankrijk en Nederland. In 2006 werd begonnen met de onderhandelingen voor de opvolger van het grondwettelijk verdrag. In december 2007 ondertekenden de lidstaten in Lissabon dit verdrag.

In februari 2011 is een voorstel door de Europese Commissie ingediend om het Verdrag aan te passen. Hierdoor moest de instelling van een permanent noodfonds voor de euro mogelijk worden. Dit permanente noodfonds, het 'European Stability Mechanism' (ESM i), is sinds oktober 2012 operationeel. In 2013 is het Verdrag aangepast in verband met de toetreding van Kroatië.

1.

Inhoudelijke veranderingen

Besluitvormingsprocedures en rechtsinstrumenten

Alle besluitvormingsprocedures zijn anders genoemd en in sommige gevallen aangepast. De medebeslissings- of codecisieprocedure is de gewone wetgevingsprocedure i geworden. Alle andere procedures zijn een bijzondere wetgevingsprocedure die per verdragsartikel nader wordt uitgewerkt.

Er is een duidelijker onderscheid tussen wetgeving en uitvoeringsmaatregelen die daarvan worden afgeleid.

Europees Parlement

Op een aantal terreinen (o.a. asielbeleid, landbouwuitgaven, structuurfondsen, vervoersbeleid, een deel van de samenwerking op het gebied van justitie en politie, handel) is het Europees Parlement i nu medewetgever, samen met de Raad van Ministers i.

Het aantal leden van het Europees Parlement is vastgesteld op 750 plus voorzitter. Tot 2014 telde het parlement 754 leden. Nederland heeft nu 26 zetels (volgens de afspraken in het Verdrag van Nice ging Nederland van 31 naar 25 zetels, na de ratificatie van Lissabon kwam daar dus één zetel bij).

Het Europees Parlement krijgt medebeslissingsbevoegdheid over de benoeming van de voorzitter van Europese Commissie i.

Europese Raad

De Europese Raad i wordt officieel een instelling van de Europese Unie. De Europese Raad krijgt een vaste voorzitter i, los van het roulerende voorzitterschap van de Europese Unie i. De vaste voorzitter leidt de vergaderingen en stelt de agenda op, en hij vertegenwoordigt de Europese Raad in contacten met staatshoofden en regeringsleiders.

Raad van Ministers

Sinds 1 november 2014 is de berekening van gekwalificeerde meerderheden aangepast. Het is nu een combinatie van:

  • het totaal aantal lidstaten dat voor stemt, en
  • het aandeel van de bevolking die de lidstaten die voor stemmen vertegenwoordigen ten opzichte van het totaal aantal inwoners van de Europese Unie.

Standaard is een gekwalificeerde meerderheid 55% van de lidstaten en 65% van de bevolking. Bij voorstellen die niet door de Europese Commissie i of de Hoge Vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid i worden gedaan, is een gekwalificeerde meerderheid 72% van de lidstaten en 65% van de bevolking.

Wanneer een besluit wel wordt goedgekeurd maar de tegenstemmende minderheid meer dan 55% bedraagt (in bevolking of in het aantal lidstaten) van de minderheid die nodig zou zijn geweest een voorstel wel te blokkeren, dan kan er gevraagd worden het voorstel waarover gestemd is nogmaals door te spreken om aan bezwaren tegemoet te komen. Tussen 1 november 2014 en 1 april 2017 ligt dit percentage op 75%.

Bij regelgeving waar niet alle landen aan meedoen gelden de percentages alleen voor de groep deelnemende lidstaten.

Op een aantal terreinen (o.a. immigratiebeleid, samenwerking in burgerlijk recht en strafrecht, structuurfondsen) wordt unanimiteit vervangen door stemmen met gekwalificeerde meerderheid van stemmen i.

Nieuwe bevoegdheden waar met gekwalificeerde meerderheid over wordt besloten zijn o.a. intellectueel eigendom en de energiemarkt. Nieuwe beleidsterreinen waar unanieme goedkeuring voor nodig is o.a. de nauwere samenwerking op het gebied van defensie.

Europese Commissie

De post van Europese Commissaris voor buitenlands beleid komt te vervallen; de Hoge Vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid i wordt vicevoorzitter van de Europese Commissie.

Vanaf 2014 zou de Commissie uit twee derde van het totaal aantal lidstaten bestaan via een complex systeem van toerbeurten waar per drie termijnen alle lidstaten twee maal zitting zouden hebben genomen. Vooralsnog is besloten het toerbeurtsysteem nog niet in te voeren.

Europese Unie

De EU krijgt rechtspersoonlijkheid. De EU kan hierdoor toetreden tot het Europees Verdrag van de rechten van mens i, onder voorbehoud dat het de EU geen extra bevoegdheden verschaft.

Nationale parlementen

Nationale parlementen kunnen voortaan een 'gele' of 'oranje kaart' trekken als zij vinden dat voorgestelde Europese wetgeving beter op nationaal dan op Europees niveau geregeld kan worden: het principe van subsidiariteit i. Als een derde van alle parlementen dat vindt, dan moet de Europese Commissie haar wetgevingsvoorstel in heroverweging te nemen. Als meer dan de helft van de nationale parlementen vindt dat het onderwerp niet op Europees niveau geregeld moet worden, kunnen de Europese Raad van Ministers i en het Europees Parlement besluiten het voorstel niet langer in behandeling te nemen. Om het voorstel naar de prullenmand te verwijzen is in de raad een meerderheid van 55 procent van de leden nodig. Het Europees Parlement kan het voorstel in die situatie met een gewone meerderheid afwijzen.

Overig

In een Verklaring behorende bij de slotakte van de conferentie waarin het Verdrag van Lissabon is aangenomen, is voor het eerst expliciet opgenomen dat Europees recht voorrang heeft boven nationaal recht. In de praktijk was dat al zo.

De mogelijkheden voor burgers en organisaties om bij het Hof van Justitie i een zaak aan te spannen, worden verruimd.

Er komt een Europees Openbaar Ministerie (EOM) i. Dat beperkt zich tot zaken waar de financiële belangen van de Unie direct geschaad zijn.

2.

Volledige tekst van het verdrag

3.

Ratificatie van het Verdrag

Het Verdrag van Lissabon moest worden goedgekeurd door alle lidstaten van de Europese Unie i. In sommige lidstaten was er meer nodig dan instemming van het parlement, zoals te zien in onderstaand overzicht.

Lidstaat

Geratificeerd door parlement

Bijzondere omstandigheden

België

ja

Goedkeuring door federale parlementen: afgerond

Bulgarije

ja

 

Cyprus

ja

 

Denemarken

ja

 

Duitsland

ja

Is aangepast om aan voorwaarden Constitutionele Hof te voldoen; in september 2009 geratificeerd

Estland

ja

 

Finland

ja

 

Frankrijk

ja

Grondwetswijziging nodig: goedgekeurd

Griekenland

ja

 

Hongarije

ja

 

Ierland

ja

Bevolking stemde in een tweede referendum in oktober 2009 in met goedkeuring van verdrag

Italië

ja

 

Letland

ja

 

Litouwen

ja

 

Luxemburg

ja

 

Malta

ja

 

Nederland

ja

 

Oostenrijk

ja

 

Polen

ja

President ondertekende het verdrag pas toen de Ieren 'ja' stemden

Portugal

ja

 

Roemenië

ja

 

Slovenië

ja

 

Slowakije

ja

 

Spanje

ja

 

Tsjechië

ja

President zette na een rechtszaak, lang talmen en toezeggingen als laatste zijn handtekening

Verenigd Koninkrijk

ja

Definitieve ratificatie was pas na rechtszaak mogelijk

Zweden

ja

 

4.

Meer informatie