Relatie EU-Zwitserland - Hoofdinhoud
Zwitserland onderhoudt een unieke relatie met de Europese Unie i. Het land wordt vrijwel geheel omsloten door EU-lidstaten i, maar maakt zelf geen deel uit van de EU. Toch is Zwitserland al decennia op verschillende manieren betrokken bij de EU en de voorgangers daarvan.
De betrekkingen zijn geregeld in circa 120 akkoorden die vooral over handel gaan. De EU is goed voor zo'n 51% van de Zwitserse export en 59% van hun import. Zwitserland maakt ook deel uit van de Europese Vrijhandelsassociatie i (EVA). Deze samenwerking gaat minder ver dan de politieke samenwerking binnen de Europese Unie en ook maakt het land geen deel uit van de douane-unie i.
Zwitserland en de EU onderhandelden sinds 2014 over een nieuw raamwerk dat de wirwar aan akkoorden moet gaan vervangen. Hier leek in 2018 overeenstemming over te zijn, maar Zwitserland heeft hier nooit een handtekening onder gezet. Op 26 mei 2021 kondigde Zwitserland aan dat het de onderhandelingen over het samenwerkingsverdrag af zou breken. Dit kan grote gevolgen hebben voor de betrekkingen tussen de EU en Zwitserland, gezien veel van de bestaande afspraken permanent af zullen lopen als ze niet hernieuwd worden.
Inhoudsopgave
De EU en de Zwitserland delen veel gemeenschappelijke waarden en doelen en hebben een gezamenlijke historie. Zwitserland neemt momenteel deel aan onderdelen van de interne markt, is aangesloten bij het Schengen-verdrag i, heeft het Dublinakkoord i ondertekend en neemt deel aan onderzoeksprogramma's van de EU. De EU zet de nauwe betrekkingen met het land daarom graag voort.
Op dit moment zijn er tientallen verdragen tussen de EU en Zwitserland die diverse samenwerkingsverbanden regelen. Om dit pakket aan akkoorden te vereenvoudigen, heeft de EU de afgelopen jaren aangestuurd op een nieuw overkoepelend verdrag.
Eind 2018 kwamen de onderhandelaars van zowel de EU als Zwitserland tot een akkoord over dit nieuwe verdrag. Dit werd echter nooit goedgekeurd door de Zwitsers, waarna de onderhandelingen weer hervat werden. In mei 2021 braken de Zwitsers echter de onderhandelingen af. De onderhandelingen liepen stuk op Zwitserse zorgen over soevereiniteitsgevoelige onderwerpen. Een belangrijke reden achter de Zwitserse zorgen is dat politici daar vreesde dat het akkoord in de bestaande vorm te onpopulair zou zijn bij de bevolking en via een referendum verworpen zou worden. Vooral de regels over staatsteun, versoepelingen aangaande regels voor internationale arbeiders en toegang van EU-werknemers tot het Zwitserse sociale stelsel waren breekpunten.
Nu het verdrag van tafel is dreigen afspraken over handel en verkeer in het gedrang te komen. Zo kunnen Europese aandelen sinds 2019 niet meer verhandeld worden op de Zwitserse beurs of andersom en zijn er inmiddels ook afspraken over medische technologie verlopen. Een groot aantal andere akkoorden zullen eveneens op termijn aflopen als ze niet vernieuwd worden. Zwitserland dringt aan op het handhaven van deze bestaande afspraken. De EU denkt hier echter anders over en wil deze niet op individuele basis hernieuwen.
Het eerste verdrag tussen Zwitserland en de Europese Unie dateert uit 1972. In dat jaar sloot de Europese Economische Gemeenschap (EEG) een verdrag met Zwitserland dat in het teken stond van het harmoniseren van de onderlinge economische betrekkingen.
In 1992 stemde Zwitserland in een referendum tegen toetreding tot de Europese Economische Ruimte (EER) i. De positie van Zwitserland ten opzichte van de EU werd hierdoor extra bijzonder. Deze verkiezingsuitslag had tot gevolg dat de EU en Zwitserland begonnen met onderhandelingen. Deze leidden uiteindelijk tot de komst van twee verdragen. Het eerste werd gesloten in 1999: het regelt het vrij verkeer van personen, goederen en transport tussen de EU en Zwitserland. Dit verdrag vormt de basis voor een soort interne markt tussen beide gebieden. Vijf jaar later, in 2004, kwam de tweede bilaterale overeenkomst tot stand. Deze overeenkomst verdiepte de relatie tussen de EU en Zwitserland. Onderdeel van dit verdrag is bijvoorbeeld dat Zwitserland toe zou treden tot het Schengengebied i. Daarnaast is Zwitserland lid geworden van het Europees Milieuagentschap i en neemt het land deel aan EU-onderwijsprogramma’s.
In een volksraadpleging in februari 2014 stemden de Zwitsers met krappe meerderheid voor de invoering van een immigratiequotum. De immigratiebeperking zou vooral EU-burgers betreffen. Daarop diende de Zwitserse regering op 11 februari 2015 een wetsvoorstel in om de immigratie uit de EU-landen te beperken. De regering wil per lidstaat vaststellen hoeveel mensen welkom zijn. Om verdere ruzie met de EU te voorkomen, heeft het parlement in Bern op vrijdag 16 december 2016 een wet aangenomen die geen maxima voor immigranten vastlegt, maar die Zwitserse werkgevers verplicht om eerst te proberen om Zwitserse werklozen aan te nemen in plaats van buitenlanders. Zwitserland stelde in juni 2015 een speciale gezant aan die dit soort zaken met de EU zal bespreken.