Europa: niet kiezen is ook een keuze - Hoofdinhoud

Brexit was geen toevallig ongelukje

Een Brexit-mirakel is uitgebleven. Binnen 17 dagen verlaten de Britten Europa zonder terugvaloptie.

Los van politieke kleur moet dit feit iedereen die enigszins helder naar de situatie kijkt, verontrusten. Maanden hebben we fanatieke Brexiters horen roepen: “Brexit means Brexit”. Theresa May riep het ooit ook, maar zij en wij kunnen inmiddels wel zien wat Brexit echt betekent. Er zijn nu containterschepen op zee, maanden geleden vertrokken vanuit Britse havens, zonder idee waarnaar ze zouden terugkeren. Naar een EU-lidstaat, naar een lid van de douane-unie of naar een haven die potdicht zit voor al het inkomende zeeverkeer.

Autogigant BMW heeft een heus vrachtvliegtuig aangeschaft om onderdelen het kanaal over te krijgen — een keuze die de kruidenier om de hoek in Theresa Mays district Maidenhead niet heeft. Die moet razend worden van zoveel onzekerheid en onverantwoordelijkheid. De enige wetenschap die hij heeft is dat het 40% méér kan gaan kosten, om zijn schappen te vullen. Als ze al worden gevuld. Elementaire medicijnen en voeding zouden te laat of helemaal niet in de schappen komen. Acht op de tien tomaten worden via het continent ingevoerd, ontdekken de Britten nu. De kruidenier, de reder en tal van bedrijven in een economie van miljarden worden in onzekerheid gestort en dat geld ook het welzijn van miljoenen mensen.

Vrij naar Shakespeare, Something’s rotten in the state of Brexit, krijgt zo wel een erg concrete invulling.

Daar tegenover staat… niks.

De Britten hebben geen zeggenschap binnen de EU meer, maar ook geen politieke visie binnen het VK over hoe het dan wél kan. Totale fragmentatie heerst binnen partijen en tussen landsdelen, bovenop een zwaar beschadigd internationaal imago. Elke leverage waarop de optimisten hoopten, werd zo al onmiskenbaar ondergraven.

Het is zoals de Britse komiek Johnny Vegas het samenvatte: ‘Brexit is like telling your mum you’re moving into the garage’.

Reality bites

Niet alleen dàt het gebeurt, maar de manier waaròp Brexit gebeurd is, stemt tot nadenken.

Het beeld dat vaak gebruikt wordt, is dat van slaapwandelaars: alsof de Britten onnadenkend en onwetend hun ongeluk tegemoet gesukkeld zijn.

Dit was geen ongeluk: de nachtmerrie waarin miljoenen Britten zich nu bevinden was altijd al de natte droom van een handvol schatrijke Brexiteers. En het politieke centrum was klaarwakker toen het besliste die mensen vrij spel te geven.

Het was een keuze van David Cameron om louter om partijpolitieke redenen een referendum uit te schrijven, en onrealistiche eisen op te leggen aan zijn Europese partners om hem te helpen winnen. Het was een keuze van Jeremy Corbyn’s Labourpartij om niet het minste tegengewicht te bieden, van vòòr het referendum tot vandaag toe. Het was een keuze van May om haar lot in handen van de Noord-Ierse DUP te leggen, wat het meest netelige element van haar deal, de grens met Ierland, bij voorbaat hypothekeerde.

En de Britse pers, het establishment en opiniemakers van alle kleuren hebben er jarenlang voor gekozen een karikatuur te maken van Europa. De nuchtere realiteit was hen niet spannend genoeg. Bureaucraten en de kromming van bananen, dat is al waar de EU volgens hen over ging. Laat ze het nu maar uitleggen! Dankzij hun gebrek aan realiteitszin, hun bewuste ontkennen van de realiteit, zit een ooit groots land nu in een angstdroom zonder eind.

Niet kiezen

Maar in werkelijkheid, als Brexit een échte nachtmerrie is, wat zegt dat dan over Europa?

Als een hele economie stilvalt bij gebrek aan EU-regels, zou het dan kunnen dat ons saaie en taaie regelgevende kader in de feiten een enorme bron van rijkdom is voor elk land dat er deel van uitmaakt?

Als de Amerikanen meteen op Brexit sprongen om op basis van minderwaardige sociale regels en chloorkippen een nieuwe handelsrelatie op te bouwen, zou het dan kunnen dat Europese samenwerking ons allemaal socialer, welvarender en gezonder maakt — zoals die vermaledijde eurofielen al jaren beweren?

En als het conflict rond de Ierse grens en binnen Noord-Ierland nu op de meest angstwekkende manier de kop op steekt, zou het dan toch waar zijn dat Europa staat voor vrijheid, broederlijkheid en… vrede?

Europa was nooit bedoeld om de meest grootste dromen waar te maken — wel om de ergste nachtmerries te voorkomen. Na Brexit zouden de meest verstarde tegenstanders moeten toegeven dat het daar wonderwel in slaagt.

Wensdenken

Tuurlijk doen ze dat niet.

Want ook onze politici trappen in dezelfde val, uit gemakzucht en lafheid de Europese realiteit niet te onderkennen.

Ze pleiten voor een Europa louter als ‘open markt’, en doen lijken alsof dat vanzelf gaat. Alsof dat geen moeilijke keuzes inhoudt over hoe je bijvoorbeeld de bankensector aan banden legt, de energiesector concurrentiëler maakt of een probleem oplost dat zich aan de andere kant van die markt voordoet. Een open speelveld vraagt spelregels en een scheidsrechter — vraagt dus om ‘meer Brussel’.

Ook onze politici pleiten voor een Europa dat ‘internationaal sterk moet zijn’, maar vergeten te noemen dat je daarvoor intern meer samen moet werken. Onze sterkste kant is ons handelsbeleid, ons mededingingsbeleid, onze gezamenlijke standaarden en regels. In oeverloze vergaderingen en debatten vormgegeven, waar geen nationale politicus naar kraait, tot die ergens tegen kan zijn als er soevereiniteit gedeeld wordt.

En ook onze politici houden de schijn op van een EU die niet ‘politiek’ mag zijn of zelfs niet ‘politiek is’ . Een louter technocratisch orgaan dat de regeringen vrijblijvend ondersteunt. De echte zwakte van Europa ligt precies daar, waar regeringen er onderling niet in slagen tot werkbare compromissen te komen, om vervolgens Europa af tedoen als een administratief project. Die reflex ontneemt de EU de legitimiteit die zij nodig heeft.

Genoeg van dat wensdenken! Kijk naar de echte uitdagingen: Trump, Poetin en Xi, migratie, terrorisme en klimaat… wat we werkelijk nodig hebben is Europese politiek in de volle zin van het woord.

Een sterk Europa met sterke Europese instellingen.

Met overal in Europa politici die de realiteit onder ogen durven zien.