Digitale toekomst van de EU - Hoofdinhoud
Eén van de zes beleidsprioriteiten van de Commissie Von der Leyen i is 'een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk'. De Europese Unie wil wereldleider worden in de toekomstige digitale samenleving. Nederland steunt deze ambitie. Vicevoorzitter van de Commissie Margrethe Vestager i is verantwoordelijk voor de uitvoering.
In februari 2020 presenteerde Eurocommissaris Vestager een nieuwe digitale strategie. De drie hoofddoelen daaruit zijn: technologie die werkt voor mensen, een eerlijke en concurrerende economie, en een open, democratische en duurzame samenleving. In aanvulling hierop presenteerde de Commissie regelgeving voor kunstmatige intelligentie en nieuwe regels ter bescherming van gebruikers en kleine marktspelers tegen de macht van grote techreuzen. Het nieuwe financieringsprogramma Digitaal Europa van 7,5 miljard euro ondersteunt de uitrol van zulke Europese digitale projecten.
In de State of the Union i van 2021 sprak Von der Leyen over een pad naar het 'digitale decennium', een routekaart richting 2030 waar de digitale vaardigheden, infrastructuur, economie en overheidsdiensten allemaal aangescherpt moeten zijn. Op 23 februari 2022 presenteerde de Commissie de Data Act, waarmee er meer controle moet komen bij bedrijven en consumenten over data die zij zelf genereren. Op 14 maart 2023 stemde het Europees Parlement in met de Act. De Digital Markets Act (DMA) en de Digital Services Act (DSA) zijn in september en oktober 2022 ondertekend door de Raad en het Europees Parlement. Waar de DSA internetgebruikers moet beschermen tegen schadelijke content, moet de DMA voorkomen dat grote techbedrijven hun macht misbruiken.
Inhoudsopgave
Momenteel bezit een klein aantal Big Tech-bedrijven zoals Facebook en Google een groot deel van de data in de wereld. De EU loopt achter op het gebied van data: concurrenten China en de Verenigde Staten innoveren snel en investeren veel geld in de digitale sector. Nauw verweven met de zakelijke belangen is de kritische houding van de Europese Unie ten opzichte van de manier waarop bedrijven en landen buiten de Unie omgaan met data, en vooral privacygevoelige data. Het uitgangspunt moet volgens de EU zijn dat data van burgers niet misbruikt worden.
Digitale strategie
De Commissie heeft in het voorjaar van 2020 een datastrategie en een digitale strategie gepresenteerd. Belangrijke maatregelen zijn:
-
-de oprichting van een Europese Cybersecurity Unit
-
-een programma om Europese burgers digitaal vaardiger te maken
-
-investeren in digitale vaardigheden om een antwoord te geven op de veranderende behoeftes op de arbeidsmarkt
-
-een Europese variant van het elektronisch patiëntendossier
-
-alle Europese burgers moeten in 2025 toegang hebben tot internet met een snelheid van minimaal 100mbps
-
-eind 2020 kwam de Commissie met een 'Europees Democratisch Actieplan' om de dreiging van externe beïnvloeding van Europese verkiezingen aan te pakken, dat in 2023 uitgevoerd wordt.
-
-Europese regels voor het gebruik en toegang tot data
-
-de oprichting van Europese 'data spaces' waar Europese bedrijven data kunnen delen en gebruiken. In deze Europese dataruimte moeten de strenge en veilige Europese normen gelden
-
-tussen 2021 en 2027 wil de Commissie 4 tot 6 miljard euro in een 'groot data-project' steken
-
-strenge wetgeving voor toepassingen van kunstmatige intelligentie in sectoren met een 'hoog risico' (o.a. transport, gezondheidszorg en strafrecht)
De Europese Commissie kijkt naar de manier waarop zaken als copyrights en patenten beschermd kunnen worden in de digitale ruimte, zonder teveel barrières op te werpen voor innovatie. Dat doet ze via een een apart actieplan over intellectueel eigendom.
Programma Digitaal Europa
Het programma Digitaal Europa is een nieuw financieringsprogramma van 7,5 miljard euro voor het uitvoeren van de digitale strategie van de Commissie. Dit programma zal de uitrol van Europese digitale projecten financieel ondersteunen en moet bijdragen aan de groene transitie van de EU en de digitale transformatie. Het gaat om de financiering van Europese projecten op vier gebieden:
-
-supercomputers
-
-kunstmatige intelligentie
-
-cyberveiligheid
-
-geavanceerde digitale vaardigheden
Kunstmatige intelligentie
In april 2021 presenteerde de Europese Commissie een voorstel voor nieuwe regels en acties om van Europa de mondiale hub voor betrouwbare kunstmatige intelligentie te maken. De combinatie van het allereerste regelgevingskader voor kunstmatige intelligentie en een nieuw gecoördineerd plan van de Unie en de lidstaten moet de veiligheid en grondrechten van mensen waarborgen en tegelijkertijd het draagvlak voor kunstmatige intelligentie, investeringen en innovatie in de hele EU versterken. Het rechtskader is van toepassing op zowel publieke als private actoren binnen en buiten de EU die in de Unie een systeem voor kunstmatige intelligentie in de handel brengen of die een systeem gebruiken dat een impact heeft op mensen in de Unie. Met dit regelgevingskader komt de EU als eerste wereldmacht met regels om misbruik van kunstmatige intelligentie te voorkomen.
Europese Digitale Portemonnee
Begin juni 2021 kondigde de Europese Unie aan te gaan werken aan een digitale portemonnee voor burgers. Hierdoor zouden gebruikers veilige toegang moeten krijgen tot websites van overheden en bedrijven en zal het functioneren als digitale handtekening voor politieke participatie van burgers. Daarnaast kan de digitale portemonnee gebruikt worden als opslagruimte voor officiële documenten zoals een rijbewijs. Toegang tot de portemonnee zal geregeld worden door middel van een vingerafdruk of scan van een oog.
De introductie van de digitale portemonnee moet ook de groeiende populariteit van vergelijkbare producten van techreuzen zoals Apple en Google bestrijden. Dit in verband met de risico's op het gebied van privacy en databescherming die private portemonnees zouden creëren. Gedurende het jaar 2021 zal in Brussel onderhandeld worden met de lidstaten over de technische standaarden waaraan de digitale portemonnee moet gaan voldoen. Ook hier speelt de toegang van bedrijven tot de data van gebruikers een rol, om te voorkomen dat zij deze kunnen gebruiken voor advertenties.
Data Act
Op 23 februari 2022 presenteerde de Commissie de Data Act. Via brede regelgeving wil de Commissie voor meer controle zorgen bij bedrijven en consumenten over data die zij zelf genereren. Het voorstel heeft als doel een eerlijke digitale omgeving te creeëren, een concurrerende datamarkt te stimuleren, datagestuurde innovatie mogelijk maken en data toegankelijker te maken.
De Commissie wil verplichtingen met betrekking tot gegevensuitwisseling opleggen aan fabrikanten. Gebruikers moeten gemakkelijker toegang krijgen tot hun gegevens. Ook wil de Commissie ook maatregelen opleggen voor clouddiensten, waarmee het gemakkelijker moet worden om gegevens en applicaties over te brengen van de ene aanbieder naar de andere.
Dit voorstel vloeit voort uit de Europese data- en digitale strategie van februari 2020. 14 maart 2023 stemde het Europees Parlement in met de Data Act. Het Europees Parlement en de Raad zullen onderhandelen over de uiteindelijke vorm van de Act.
Wetgeving cryptomarkt
Op 1 juli 2022 hebben de lidstaten en het Europees Parlement een akkoord bereikt over wetgeving voor de cryptosector. Dit is voor het eerst dat cryptovaluta, uitgevers van cryptomunten en aanbieders van bijvoorbeeld diensten voor het wisselen van virtuele cryptovaluta Europese wetgeving worden opgelegd. De regels zijn bedoeld om de Europese burger beter te beschermen en misbruik te voorkomen, terwijl tegelijkertijd moet worden voorkomen dat innovatie in de sector wordt belemmerd.
De nieuwe wetgeving eist onder meer dat dienstverleners in de cryptosector hun bedrijfsstructuur beter organiseren, transparanter zijn over hun financiële positie en hun IT-systemen voldoende beschermen tegen cyberaanvallen.
Digital Markets Act en Digital Services Act
De Digital Markets Act (DMA) en de Digital Services Act (DSA) zijn op 5 juli 2022 goedgekeurd door het Europees Parlement. In september 2022 ondertekenden de Raad en het Europees Parlement de DMA en deze is op 1 november 2022 in werking getreden. In oktober 2022 werd de DSA ondertekend.
De DMA bestaat uit regels en maatregelen voor de tien tot vijftien grootste wereldwijd opererende online platforms. Het gaat om platforms met een poortwachterspositie, waar gebruikers nauwelijks omheen kunnen. De nieuwe regels stellen kaders, ook voor platforms van buiten de Europese Unie, zodat er een eerlijke speelveld ontstaat op de Europese digitale markt.
De DSA dient ter verduidelijking van de verantwoordelijkheden van online platforms ten opzichte van consumenten. De wet legt de rol van digitale platforms in officiële regels vast en creërt vaste procedures om bijvoorbeeld illegale inhoud te bestrijden. Onderdeel van de DSA is ook de bescherming van consumenten en ondernemers die producten of diensten via een platform aanbieden of afnemen, hiervoor gelden in de gehele EU door de DSA dezelfde regels. Op 18 april 2023 werd het Europees Centrum voor algoritmische transparantie gelanceerd. Het centrum ondersteunt de controles van de Europese Commissie of algoritmes die worden gebruikt door grote online platformen voldoen aan eisen van de DSA.
Cyberveiligheid
Het EU-beleid inzake cyberdefensie is opgebouwd rond vier pijlers die een breed scala aan initiatieven omvatten.
Samen optreden voor een sterkere EU-cyberdefensie: coördinatiemechanismen tussen nationale en EU-spelers op het gebied van cyberdefensie worden versterkt om informatie-uitwisseling en samenwerking tussen militaire en civiele cyberbeveiligingsgemeenschappen te vergroten en om GVDB i-missies en -operaties verder te ondersteunen.
Het defensie-ecosysteem van de EU beveiligen: verdere samenwerking tussen lidstaten voor standaardisering en certificering van cyberbeveiliging is nodig om zowel het militaire als civiele domein te beveiligen.
Investeren in de cyberdefensiecapaciteit: lidstaten moeten hun investeringen in moderne (militaire) cyberdefensievermogens aanzienlijk opvoeren. Dit dient op basis van samenwerking te gebeuren: de lidstaten kunnen gebruik maken van bestaande platforms en financieringsmechanismen op EU-niveau.
Partnerschap om gemeenschappelijke uitdagingen aan te pakken: Voortbordurend op bestaande veiligheids-, defensie- en cyberdialogen met partnerlanden zal de EU proberen om op maat gesneden partnerschappen op het gebied van cyberdefensie op te zetten.
Het Europees Parlement keurde op 10 november 2022 regels goed die strengere toezichts- en handhavingsmaatregelen eisen van EU-landen op het gebied van cyberveiligheid. Het doel van de regels is het tot stand brengen van een gemeenschappelijk hoog niveau van cyberbeveiliging in alle lidstaten. Met deze richtlijn kan de EU actie ondernemen om bedrijven, overheden en de samenleving weerbaarder te maken tegen vijandige cyberoperaties.
Essentiële sectoren zoals energie, vervoer, banken, gezondheidszorg, digitale infrastructuur, openbaar bestuur en ruimtevaart gaan onder de nieuwe veiligheidsrichtlijn vallen. Met de Europese richtlijn zouden zo'n 160.000 entiteiten geholpen worden om hun greep op de veiligheid te versterken.
Uit de 'Staat van de Europese Unie 2023' blijkt dat de digitale agenda van de Commissie over het algemeen goed aansluit bij de ambities van het kabinet. Het kabinet koestert de ambitie als EU internationaal leidend te zijn op dit gebied. In het document prijst het kabinet de Digital Markets Act, als ook de concrete doelstellingen die gesteld zijn om de digitale transitie voor het jaar 2030 te voltooien. Strategische partnerschappen, waaronder de EU-US Trade and Technology Council (TTC) ziet het kabinet als van groot belang in het kader van de digitale toekomst.
Als vicevoorzitter is Margrethe Vestager i (digitalisering i) in de eerste plaats verantwoordelijk. Daarnaast zijn de volgende Eurocommissarissen betrokken:
-
-Ursula von der Leyen i (als voorzitter van de Europese Commissie)
De voorgestelde maatregelen volgen de gewone wetgevingsprocedure i. Het voorstel moet door het Europees Parlement i en de Raad van ministers i worden goedgekeurd.
Europarlementariër Paul Tang i van de Partij van de Arbeid i is positief over de plannen maar vindt dat de commissie "de commerciële roof van onze data moet stoppen." Volgens Tang moet de EU een zorg- een transparantieplicht voor digitale bedrijven en hun algoritmes instellen. Europarlementariër Jeroen Lenaers i (CDA i) is 'voorzichtig positief' maar wil dat er een strak moreel kader voor nieuwe kunstmatige intelligentie-technieken komt.