Vragen en antwoorden: Een nieuw actieplan voor de circulaire economie voor een schoner en concurrerender Europa - Hoofdinhoud

Wat is het nieuwe EU-actieplan voor de circulaire economie?

In het nieuwe actieplan worden initiatieven aangekondigd voor de gehele levenscyclus van producten, van ontwerp en productie tot consumptie, reparatie, hergebruik en recycling, waarmee de hulpbronnen in de economie worden teruggebracht. Het plan bevat wetgevende en niet-wetgevende maatregelen, die worden gericht op gebieden waar actie op EU-niveau meerwaarde oplevert. Het actieplan vormt de kern van de Europese Green Deal, de EU-routekaart naar klimaatneutraliteit. De helft van de totale broeikasgasemissies is afkomstig van de winning en verwerking van hulpbronnen. Het is niet mogelijk om de doelstelling van klimaatneutraliteit tegen 2050 te behalen zonder de overgang te maken naar een volledig circulaire economie.

Het actieplan heeft ten doel de consumptievoetafdruk in de EU in het komende decennium te verkleinen en het circulaire gebruik van grondstoffen in de EU te verdubbelen, en tegelijkertijd de economische groei te stimuleren. Dit gebeurt in volledige samenwerking met belanghebbenden en het bedrijfsleven. Ambitieuze maatregelen op het gebied van de circulaire economie in Europa kunnen het bbp van de EU tegen 2030 met nog eens 0,5 % verhogen en voor ongeveer 700 000 nieuwe banen zorgen.

Welke maatregelen zijn voorzien voor producten?

Momenteel gaan veel producten niet lang mee, kunnen ze niet worden hergebruikt, gerepareerd of gerecycleerd, of kunnen ze slechts één keer worden gebruikt. In dit lineaire productie- en consumptiepatroon (nemen-produceren-gebruiken-weggooien) is er voor producenten geen stimulans om duurzamere producten te maken. Het duurzaam productbeleidskader is bedoeld om daar verandering in te brengen, met maatregelen om groene producten de norm te maken. De regels zullen ook tot doel hebben fabrikanten van producten te belonen voor hun prestaties op het gebied van duurzaamheid, en hoge prestatieniveaus te koppelen aan stimulansen.

Het nieuwe duurzaam productbeleidskader omvat drie belangrijke bouwstenen: maatregelen op het gebied van productontwerp, een sterkere positie van de consument, en duurzamere productieprocessen.

Welke maatregelen verwacht u met betrekking tot productontwerp?

De Commissie zal een wetgevingsinitiatief inzake duurzame producten lanceren. Dit initiatief draait om een voorstel om het toepassingsgebied van de richtlijn inzake ecologisch ontwerp uit te breiden tot andere dan energiegerelateerde producten. Daartoe zal het kader inzake ecologisch ontwerp op een zo breed mogelijk scala van producten worden toegepast, waardoor circulariteit wordt bereikt.

In het kader van dit wetgevingsinitiatief zal de Commissie de vaststelling van duurzaamheidsbeginselen in overweging nemen, in voorkomend geval ook door middel van andere instrumenten. De nieuwe regels zullen met name tegemoetkomen aan de noodzaak om de duurzaamheid, herbruikbaarheid, verbeterbaarheid en repareerbaarheid van producten te vergroten, waarbij de aanwezigheid van gevaarlijke chemische stoffen in producten wordt aangepakt en het gehalte gerecycleerd materiaal van de producten wordt verhoogd. We zullen er ook naar streven om de productie van artikelen voor eenmalig gebruik te beperken en vroegtijdige veroudering tegen te gaan. Ook zal een verbod op de vernietiging van onverkochte duurzame goederen worden ingevoerd.

De Commissie zal een Europese circulaire dataruimte lanceren om het potentieel van de digitalisering van productinformatie te benutten, bijvoorbeeld door de invoering van een digitaal productpaspoort.

Welke maatregelen zijn voorzien voor consumenten en overheidsinkopers?

De Commissie zal werken aan de verbetering van de repareerbaarheid van producten. Het doel is om tegen 2021 een “recht op reparatie” op te nemen in het consumenten- en productbeleid van de EU.

Het plan voorziet ook in maatregelen om consumenten betrouwbaardere productinformatie te kunnen verstrekken in het verkooppunt, waaronder over de levensduur en andere milieuprestaties ervan. De Commissie zal voorstellen dat ondernemingen hun milieuclaims motiveren door gebruik te maken van methoden voor het beoordelen van de milieuvoetafdruk. Er zullen strengere regels worden voorgesteld om greenwashing en praktijken zoals geplande veroudering te verminderen.

Nieuwe maatregelen zullen leiden tot een toename van groene overheidsopdrachten, zoals het invoeren van verplichte groene minimumcriteria of streefdoelen voor overheidsopdrachten.

Hoe zal de transitie naar een circulaire economie onze economie ten goede komen en bijdragen tot het bewerkstelligen van de doelstelling van klimaatneutraliteit tegen 2050?

De wereldwijde winning en verwerking van materialen als biomassa, fossiele brandstoffen, metalen en mineralen is tussen 1970 en 2017 verdrievoudigd en blijft groeien, wat leidt tot broeikasgasemissies, verlies van biodiversiteit en waterstress.

Het model van de circulaire economie waarin de waarde en de hulpbronnen zo lang mogelijk in de economie worden gehouden en de afvalproductie tot een minimum wordt beperkt, vermindert de druk op de natuurlijke hulpbronnen.

De circulaire economie kan een beslissende bijdrage leveren aan het koolstofarm maken van onze economie. In de voorbije jaren hebben verschillende studies het aanzienlijke potentieel van circulariteit als instrument voor klimaatmitigatie aangetoond.

De Commissie zal de synergieën tussen de verwezenlijking van circulariteit en klimaatneutraliteit versterken. Alle maatregelen in het actieplan zullen bijdragen tot een vermindering van zowel de koolstof- als de materiaalvoetafdruk van de EU. Daarnaast zal de Commissie met de lidstaten samenwerken om circulariteit bij toekomstige herzieningen van de nationale energie- en klimaatplannen en in het klimaatbeleid te bevorderen.

Welke voorstellen bevat het actieplan voor:

• - 

  elektronica en ICT

In het actieplan wordt voorgesteld een initiatief voor herbruikbare elektronica op te zetten om een langere levensduur van producten te bevorderen door middel van herbruikbaarheid en repareerbaarheid en de mogelijkheid om componenten en software op te waarderen om vroegtijdige veroudering te voorkomen.

De sector wordt een prioritair gebied voor de uitvoering van het “recht op reparatie”. De Commissie streeft ernaar om in het kader van de richtlijn inzake ecologisch ontwerp nieuwe regelgevingsmaatregelen vast te stellen voor mobiele telefoons, tablets en laptops, alsook nieuwe regelgevingsmaatregelen voor laders voor mobiele telefoons en soortgelijke toestellen. Een EU-brede terugnameregeling om oude mobiele telefoons, tablets en laders in te kunnen leveren of terug te kunnen verkopen, zal eveneens in overweging worden genomen.

• - 

  textiel

In het actieplan wordt een alomvattend beleidskader aangekondigd dat erop gericht is het industriële concurrentievermogen en de innovatie te versterken, de EU-markt voor duurzaam en circulair textiel te stimuleren, met inbegrip van de markt voor het hergebruik van textiel, en nieuwe bedrijfsmodellen te stimuleren.

Textiel is de op drie na hoogste categorie wat druk voor het gebruik van primaire grondstoffen en water betreft, en de op vier na hoogste wat broeikasgasemissies betreft. Deze toekomstige strategie zal de markt voor duurzaam en circulair textiel, met inbegrip van de markt voor textielhergebruik, een impuls geven. Ook zal de strategie nieuwe consumptiepatronen en bedrijfsmodellen ondersteunen. De Commissie zal eveneens voorzien in richtsnoeren voor de gescheiden inzameling van textielafval, die de lidstaten tegen 2025 moeten waarborgen.

De Commissie zal met de sector en de marktdeelnemers samenwerken om knelpunten in de circulariteit van textiel op te sporen en innovatie op de markt te stimuleren.

• - 

  kunststoffen

Het actieplan bouwt voort op de strategie voor kunststoffen van 2018 en is gericht op het verhogen van het gehalte gerecycleerde kunststof. Verplichte eisen inzake het gehalte gerecycleerd materiaal zullen worden voorgesteld op gebieden als verpakking, bouwmaterialen en voertuigen.

Het actieplan is eveneens gericht op de uitdagingen in verband met microplastics en de aankoop en het gebruik van biogebaseerde en biologisch afbreekbare kunststoffen. Wat microplastics betreft, zal de Commissie de opzettelijke toevoeging van microplastics beperken. Ook zal zij maatregelen treffen tegen het onbedoeld vrijkomen van microplastics en werken aan de verdere ontwikkeling en harmonisatie van meetmethoden, de uitvoering van etiketterings-, certificerings- en regelgevingsmaatregelen, en maatregelen overwegen om het opvangen van microplastics in het afvalwater te vergroten.

• - 

  constructie en gebouwen

De bouwsector verbruikt ongeveer 50 % van al het gewonnen materiaal en is verantwoordelijk voor meer dan 35 % van de totale afvalproductie van de Unie.

De Commissie zal een nieuwe uitgebreide strategie voor een duurzame gebouwde omgeving vaststellen waarin de beginselen van circulariteit in de gehele levenscyclus van gebouwen worden bevorderd. De Commissie zal een herziening van de bouwproductenverordening voorstellen, die onder meer betrekking kan hebben op vereisten inzake het gehalte gerecycleerd materiaal voor bepaalde bouwproducten.

• - 

  verpakking

De hoeveelheid voor verpakking gebruikte materialen groeit voortdurend en in 2017 bedroeg het verpakkingsafval in Europa 173 kg per inwoner, het hoogste niveau ooit.

De Commissie zal maatregelen voorstellen om ervoor te zorgen dat de toename van de productie van verpakkingsafval met voorrang wordt teruggedraaid, onder meer door doelstellingen en andere afvalpreventiemaatregelen vast te stellen.

Het doel van de Commissie is om tegen 2030 alle verpakkingen die op de EU-markt worden gebracht, op rendabele wijze herbruikbaar of recyclebaar te maken. De Commissie zal voorstellen de verplichte essentiële eisen voor alle verpakkingen die in de EU in de handel worden gebracht, te versterken.

• - 

  batterijen en voertuigen

De Commissie zal een nieuw regelgevingskader voor batterijen voorstellen. Dat kader zal maatregelen omvatten om de inzameling en recycling van alle batterijen te verbeteren en de terugwinning van waardevolle materialen, duurzaamheidseisen voor batterijen, het gehalte aan gerecycleerde inhoud in nieuwe batterijen en de verstrekking van informatie aan consumenten te waarborgen.

De Commissie zal de herziening van de regels inzake autowrakken voorstellen om het rendement van recycling te verbeteren, alsook regels voor de duurzame behandeling van afgewerkte olie.

• - 

  levensmiddelen

Naar schatting gaat in de EU 20 % van het totale geproduceerde voedsel verloren of wordt het weggegooid. De Commissie zal een voorstel indienen voor een doelstelling inzake de vermindering van levensmiddelenafval, als onderdeel van de “van boer tot bord”-strategie van de EU. Die strategie zal betrekking hebben op de volledige voedselwaardeketen om de duurzaamheid van de sector te waarborgen — de inspanningen ter versterking van de bestrijding van de klimaatverandering, de bescherming van het milieu en de instandhouding van de biodiversiteit.

De Commissie zal analytische werkzaamheden verrichten ter bepaling van het toepassingsgebied van een wetgevingsinitiatief inzake hergebruik met het oog op de vervanging van wegwerpverpakkingen, tafelgerei en bestek door herbruikbare producten in de voedselvoorziening.

Welke maatregelen zijn er op het gebied van afval gepland?

Het is van cruciaal belang te voorkomen dat in de eerste plaats afval wordt geproduceerd. Afval dat wel is geproduceerd, moet worden omgezet in kwalitatief hoogwaardige hulpbronnen.

De Commissie zal afvalreductiedoelstellingen voorstellen voor meer complexe stromen en de uitvoering van de onlangs vastgestelde vereisten voor regelingen voor uitgebreide producentenverantwoordelijkheid bevorderen.

De Commissie zal doorgaan met de modernisering van de afvalwetgeving van de EU. De regels inzake de overbrenging van afvalstoffen ter bevordering van recycling of hergebruik binnen de EU zullen worden herzien. Daarbij zal ook worden gestreefd naar het beperken van de uitvoer van afval die negatieve gevolgen heeft voor het milieu en de gezondheid in derde landen, door de aandacht te richten op de landen van bestemming, problematische afvalstromen en handelingen met afval.

Ook zal de Commissie nagaan hoe de burgers kunnen worden geholpen om hun afval te scheiden, via een geharmoniseerd model voor de gescheiden inzameling van afval en etikettering in de hele EU.

Hoe ondersteunt het plan innovatie en investeringen?

Veel EU-middelen zullen worden ingezet ter ondersteuning van de transitie naar een circulaire economie — van de cohesiefondsen van de EU, het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en het LIFE-programma tot uitgaven in het kader van de sociale, onderzoeks- en innovatieprogramma's.

Het actieplan omvat eveneens maatregelen voor het mobiliseren van particuliere financiering ter ondersteuning van de circulaire economie door middel van financiële instrumenten van de EU als InvestEU.

Hoe wordt de circulaire economie op internationaal niveau bevorderd?

In het actieplan wordt voorgesteld een wereldwijd alliantie voor de circulaire economie op te zetten om de vaststelling van een “veilige werkruimte” te verkennen, en zo een aanzet te geven tot een discussie over een mogelijke internationale overeenkomst inzake het beheer van natuurlijke hulpbronnen. Bovendien zal de Commissie zich op internationaal niveau inspannen om tot een mondiale overeenkomst over kunststoffen te komen, en zal zij de toepassing van de benadering van de EU op het gebied van de circulaire economie met betrekking tot kunststoffen bevorderen.

De EU zal blijven pleiten voor de circulaire economie in haar vrijhandelsovereenkomsten, haar bilaterale, regionale en multilaterale beleidsdialogen en haar internationale en multilaterale milieuovereenkomsten, bijvoorbeeld via de missies voor de circulaire economie naar de partnerlanden. De Commissie zal de samenwerking met andere regio's, zoals Afrika, intensiveren.

Hoe wordt de overgang naar een circulaire economie gemonitord?

In 2021 zal de Commissie het bestaande monitoringkader actualiseren aan de hand van indicatoren die verband houden met het huidige actieplan, waarin de onderlinge verbanden tussen circulariteit, klimaatneutraliteit en de verontreiniging tot nul terug te dringen, tot uitdrukking komen. Ook de indicatoren voor het gebruik van hulpbronnen, met inbegrip van onze verbruiks- en materiaalvoetafdrukken, zullen verder worden ontwikkeld. De Commissie zal ook het toezicht op de nationale plannen voor de circulaire economie en andere nationale maatregelen op het gebied van de circulaire economie versterken, onder meer in het kader van de inspanningen om de nadruk bij het Europees semester te verleggen naar de integratie van een sterkere duurzaamheidsdimensie.