Modernisering van justitie in de EU: Nieuw pakket om de digitalisering van justitie te versnellen en de opleiding van rechtsbeoefenaars te stimuleren

Met dank overgenomen van Europese Commissie (EC) i, gepubliceerd op woensdag 2 december 2020.

De Europese Commissie heeft vandaag een pakket initiatieven goedgekeurd om justitie in de EU te moderniseren. De twee belangrijkste pijlers van het nieuwe pakket zijn de mededeling over de digitalisering van justitie in de EU en de nieuwe strategie voor de Europese justitiële opleiding. Dit digitale instrumentarium moet de lidstaten verder ondersteunen bij hun inspanningen om hun nationale rechtssysteem aan te passen aan het digitale tijdperk en moet de grensoverschrijdende justitiële samenwerking tussen bevoegde autoriteiten in de EU verbeteren. Wat de Europese justitiële opleiding betreft, wil de Commissie rechters, openbare aanklagers en rechtsbeoefenaars klaarstomen voor de uitdagingen van de 21e eeuw, zoals digitalisering. Voorts moet de strategie een gemeenschappelijke Europese rechtscultuur bevorderen die gebaseerd is op de rechtsstaat, de grondrechten en wederzijds vertrouwen.

Věra Jourová i, vicevoorzitter voor Waarden en Transparantie: “Rechtsstelsels moeten gelijke tred houden met de digitale transformatie en moeten inspelen op de verwachtingen van de burgers. Aangezien nationale rechtbanken ook EU-rechtbanken zijn, zijn wij groot voorstander van deze nieuwe aanpak voor de digitalisering van justitie. Deze zal bevorderlijk zijn voor de toegang tot justitie en de samenwerking in de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht van de EU, en voor de werking van de interne markt.”

Commissaris voor Justitie, Didier Reynders i: “Rechters, advocaten, openbare aanklagers - iedereen die werkzaam is op het gebied van justitie moet klaar zijn voor de uitdagingen van de 21e eeuw, en dus ook voor de hele nieuwe wereld die kunstmatige intelligentie heet en die we, met volledige inachtneming van de grondrechten, moeten verkennen. De recente COVID-19-crisis heeft ons nog eens met de neus op de feiten gedrukt: justitie is dringend aan een inhaalbeweging op het vlak van digitalisering toe. Ik ben ervan overtuigd dat het pakket dat we vandaag hebben aangenomen, zowel burgers als bedrijven overal in de Unie in staat zal stellen gemakkelijk toegang te krijgen tot de rechter, niet alleen offline, maar ook online.”

Digitalisering van de rechtssystemen in de EU

De COVID-19-pandemie heeft duidelijk gemaakt dat het tempo van de digitalisering van justitie moet worden opgevoerd. Bedrijven en burgers moeten ook online toegang hebben tot de rechter, thuis vanaf hun laptop. Deze mededeling over de digitalisering van justitie in de EU bevat instrumenten om het gebruik van digitale hulpmiddelen door de lidstaten te bevorderen, overeenkomstig de beginselen van evenredigheid en subsidiariteit. Dit zijn vier van de instrumenten die vandaag worden gepresenteerd:

  • Digitaal moet de standaardoptie worden bij grensoverschrijdende justitiële samenwerking: Tot nu toe worden veel gerechtelijke procedures - ook grensoverschrijdende - nog steeds op papier en per post gevoerd. De Europese Commissie zal een wetgevingsvoorstel opstellen om procedures voor grensoverschrijdende justitiële samenwerking in burgerlijke, handels- en strafzaken te digitaliseren. De vaststelling van dit voorstel is gepland voor eind 2021.
  • Bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit: Eurojust beschikt over een casemanagementsysteem om verschillende zaken met elkaar te vergelijken en zo de strijd van de EU tegen zware grensoverschrijdende criminaliteit, waaronder terrorisme, te coördineren. Dat systeem is aan bijwerking toe. Bovendien zal als gevolg van de wijzigingen in het mandaat van Europol een “treffer/geen treffer”-koppeling tussen het Europees Openbaar Ministerie (EOM) en Europol worden ingevoerd. Dankzij deze “treffer/geen treffer”-koppelingen tussen hun casemanagementsystemen zullen Eurojust, Europol en het EOM op de hoogte zijn van lopende onderzoeken en vervolgingen. In 2021 zal de Commissie wetgevingsinitiatieven presenteren over de digitale uitwisseling van informatie over grensoverschrijdende terrorismezaken en over de oprichting van een gezamenlijk samenwerkingsplatform voor onderzoeksteams.
  • Betere toegang tot informatie: Elektronische databanken zijn gemakkelijk te raadplegen, beperken de kosten voor gebruikers tot een minimum en zijn bestand tegen crisissituaties. Daarom moeten de lidstaten inzetten op de digitalisering en de interconnectie van hun registers.
  • IT-instrumenten voor grensoverschrijdende samenwerking: e-CODEX (e-justice Communication via Online Data Exchange - communicatie in het kader van e-justitie via online gegevensuitwisseling) is het belangrijkste instrument voor veilige grensoverschrijdende samenwerking in burgerlijke, handels- en strafzaken. Slechts enkele lidstaten maken gebruik van e-CODEX. Met de goedkeuring van het wetgevingsvoorstel vandaag wil de Commissie van e-CODEX de standaard maken voor veilige digitale communicatie in grensoverschrijdende gerechtelijke procedures in alle lidstaten. Met ingang van 1 juli 2023 vertrouwt de Commissie dit systeem toe aan het agentschap eu-LISA. Een ander digitaal instrument is eEDES (e-Evidence Digital Exchange System - digitaal systeem voor de uitwisseling van elektronisch bewijsmateriaal). Sommige lidstaten gebruiken dit instrument om Europese onderzoeksbevelen, verzoeken om wederzijdse rechtshulp en daarmee verband houdend bewijsmateriaal snel en veilig in digitaal formaat uit te wisselen in plaats van per post. Naar aanleiding van de goedkeuring van het wetgevingsvoorstel vandaag moedigt de Commissie alle lidstaten aan zich aan te sluiten op eEDES. Deze IT-instrumenten zullen de rechtsstelsels van de EU moderniseren en echte Europese meerwaarde genereren.

Deze maatregelen vormen de aanzet tot het antwoord van de EU op de noodzaak onze rechtsstelsels verder te digitaliseren. Ze zullen worden gefinancierd met de mechanismen die beschikbaar zijn in het kader van het volgende meerjarig financieel kader (MFK) 2021-2027 en NextGenerationEU.

Europese justitiële opleiding

Uit het jaarverslag 2020 over de Europese justitiële opleiding blijkt dat in 2019 meer dan 180 000 rechtsbeoefenaars in de EU - 12,9 % - een opleiding hebben gevolgd op het gebied van EU-recht of het recht van een andere lidstaat. Dit betekent dat sinds de vaststelling van de eerste strategie voor justitiële opleiding (in 2011) in totaal 1,2 miljoen rechtsbeoefenaars een opleiding in EU-recht hebben gekregen.

In deze tweede editie van de EU-strategie voor de justitiële opleiding wordt het EU-opleidingsaanbod voor rechtsbeoefenaars opengetrokken naar nieuwe beleidsterreinen, zoals digitalisering en kunstmatige intelligentie, zodat deze mensen de nodige kennis en vaardigheden in huis hebben om de uitdagingen van de 21e eeuw aan te gaan. De strategie legt de lat hoog: het aandeel rechters/openbare aanklagers en advocaten dat een opleiding in EU-recht volgt, moet jaarlijks worden opgevoerd, tot respectievelijk 65 % en 15 % in 2024. De strategie voorziet ook in ondersteuning voor rechtsbeoefenaars in de Westelijke Balkan en in andere EU-partnerlanden, in Afrika en Latijns-Amerika. Daarnaast zullen rechtsbeoefenaars via het Europees opleidingsplatform cursussen over EU-recht kunnen opzoeken. Het platform gaat vandaag een eerste testfase in en zou in de loop van 2021 volledig operationeel moeten zijn.

Volgende stappen

Het instrumentarium uit de mededeling over de digitalisering van justitie zal met het oog op een snelle en concrete follow-up verder worden besproken met de overheidsinstanties, justitie, de organisaties van justitiële beroepen en andere belanghebbenden. De Commissie en het komende voorzitterschap van de Raad van de EU zullen in het voorjaar van 2021 een EU-conferentie over de justitiële opleiding organiseren.

Chronologisch overzicht

Dit pakket draagt bij tot de verwezenlijking van de prioriteiten van de Commissie waar het erom gaat een nieuwe impuls te geven aan de Europese democratie en Europa klaar te maken voor het digitale tijdperk.

Justitiële opleiding valt onder de gedeelde verantwoordelijkheid van de EU en de lidstaten en wordt verder ontwikkeld met de ondersteuning van aanbieders van opleidingen en nationale en Europese verenigingen van justitiële beroepen. De strategie voor de Europese justitiële opleiding bouwt voort op de lessen die zijn getrokken sinds de vaststelling van de Europese strategie voor de justitiële opleiding 2011-2020, en op de resultaten van de door de Commissie uitgevoerde evaluatie van die strategie. Ook de uitkomst van een brede openbare raadpleging die de Commissie in 2018 heeft gehouden, is in de strategie meegenomen.

Op 13 oktober 2020 heeft de Raad conclusies aangenomen waarin de lidstaten worden aangemoedigd om in gerechtelijke procedures gebruik te maken van digitale instrumenten. De Raad riep de Commissie op om uiterlijk eind 2020 een alomvattende EU-strategie voor de digitalisering van justitie te ontwikkelen.

Meer informatie