Vragen en antwoorden: Actieplan voor Europese democratie - de democratieën van de EU versterken - Hoofdinhoud

Wat houdt het actieplan voor Europese democratie in?

Het actieplan voor Europese democratie bevat specifieke maatregelen om vrije en eerlijke verkiezingen en sterke participatie in de democratie te bevorderen, vrije en onafhankelijke media te ondersteunen en desinformatie tegen te gaan.

In het kader van dit actieplan zal de Commissie tijdens deze mandaatsperiode zowel wetgevende als niet-wetgevende maatregelen presenteren om de veerkracht van de democratieën van de EU te versterken en de punten aan te pakken waar onze democratische systemen en burgers het kwetsbaarst zijn.

Het actieplan zal tal van spelers samenbrengen: de EU-instellingen, nationale regeringen en parlementen - die in de eerste plaats verantwoordelijk zijn voor het waarborgen van de goede werking van de democratie - en andere nationale autoriteiten, politieke partijen, media, het maatschappelijk middenveld en onlineplatforms.

Het plan is opgebouwd rond drie hoofdthema's: bescherming van de integriteit van de verkiezingen en bevordering van de participatie in de democratie, versterking van de mediavrijheid en het pluralisme van de media, en bestrijding van desinformatie. Wat het tegengaan van de bedreigingen betreft, legt het plan sterk de nadruk op het versterken van de positie van de burger en het maatschappelijk middenveld.

Waarom komt de Commissie met dit actieplan?

De politieke betrokkenheid van de bevolking en de opkomst bij verkiezingen zijn recent weer toegenomen, maar zoals op vele plaatsen in de wereld staat de democratie in de EU en haar lidstaten voor uitdagingen: toenemend extremisme en een gevoel van afstand tussen de bevolking en haar gekozen vertegenwoordigers.

De integriteit van de verkiezingen is onder stuk komen te staan, het klimaat waarin journalisten en het maatschappelijk middenveld werken, is verslechterd en verschillende partijen, onder meer van buiten de EU, spelen onder één hoedje om valse en misleidende informatie te verspreiden en kiezers te manipuleren. De COVID-19-pandemie heeft nog een dimensie toegevoegd aan deze uitdagingen: de uitzonderlijke noodmaatregelen ter bestrijding van de gezondheidscrisis hebben een impact gehad op het politieke proces en hebben op sommige plaatsen aanleiding gegeven tot bezorgdheid over de gevolgen voor de democratie. Buitenlandse actoren en bepaalde derde landen hebben zich ingelaten met gerichte beïnvloedingsoperaties en desinformatiecampagnes rond COVID-19 in de EU.

Mits volledig uitgevoerd zal het actieplan Europa een sterkere democratisch draagvlak geven om de ongekende crises op het gebied van gezondheid, economie en klimaat het hoofd te bieden, met volledige inachtneming van onze gemeenschappelijke beginselen en waarden. De Commissie zal in 2023, een jaar voor de verkiezingen voor het Europees Parlement, de uitvoering van het actieplan evalueren en nagaan of verdere stappen nodig zijn.

Hoe zal het actieplan voor Europese democratie bijdragen tot het beschermen van de integriteit van verkiezingen en het bevorderen van de participatie in de democratie?

Om de democratie in stand te houden, moeten meer vastberaden maatregelen worden genomen om verkiezingsprocessen te beschermen en de positie van de burger in een open democratisch debat te versterken. Er is duidelijk nood aan aangescherpte EU-regels om inmenging van buitenaf te voorkomen en de waarborgen aan te passen aan de nieuwe digitale realiteit. Democratie draait ook om diepgaande participatieve praktijken, maatschappelijke betrokkenheid en eerbiediging van democratische normen en de rechtsstaat, niet alleen gedurende de hele verkiezingscyclus, maar ook daarbuiten.

Enkele belangrijke maatregelen op dit gebied:

• - 

  het voorstellen van wetgeving voor meer transparantie over gesponsorde inhoud in een politieke context (“politieke reclame”), met daarbij ondersteunende maatregelen en richtsnoeren voor politieke partijen en lidstaten.
• - 

  het voorstellen van een wijziging van de verordening inzake de financiering van Europese politieke partijen.
• - 

  het opzetten van een nieuw gezamenlijk operationeel mechanisme via het Europees samenwerkingsnetwerk voor verkiezingen om de inzet van gezamenlijke deskundigenteams te ondersteunen en nauw samen te werken met de samenwerkingsgroep inzake netwerk- en informatiebeveiliging om bedreigingen voor verkiezingsprocessen tegen te gaan. Dit komt bovenop andere maatregelen om verkiezingen en electorale infrastructuur te beschermen tegen bedreigingen, onder meer tegen cyberaanvallen, en om vrije en eerlijke verkiezingen te ondersteunen, met name tijdens de COVID-19-pandemie.
• - 

  financiering: bevorderen van het gebruik van de EU-structuurfondsen om het maatschappelijk middenveld te financieren en capaciteit en institutionele/administratieve infrastructuur op te bouwen voor deliberatieve maatschappelijke betrokkenheid en politieke participatie; het gebruiken van door de EU geboden financiële middelen en mogelijkheden in het kader van de EU-strategie voor jongeren, burgerschapseducatie, het programma Creatief Europa en de gelijkheidsagenda, om de toegang tot participatie in de democratie te stimuleren en het vertrouwen in de democratie te bevorderen.

Hoe zal het actieplan voor Europese democratie bijdragen tot het versterken van de mediavrijheid en het pluralisme van de media?

Vrije en pluralistische media zijn van cruciaal belang om de macht ter verantwoording te roepen en om burgers te helpen met kennis van zaken beslissingen te nemen. Er is duidelijk nood aan betere beveiliging van journalisten, zowel online als fysiek, en aan instrumenten om hen en andere actoren die bij de bescherming van het algemeen belang betrokken zijn, te beschermen tegen misbruik van procesrecht. Het pluralisme in de media is gebaat bij meer transparante openbaarmaking van informatie over eigendom van en zeggenschap over media en bij transparante en eerlijke verspreiding van overheidsreclame.

Enkele belangrijke maatregelen op dit gebied:

• - 

  een voor 2021 geplande aanbeveling over de veiligheid van journalisten, waarin rekening wordt gehouden met nieuwe onlinebedreigingen waarmee met name vrouwelijke journalisten te maken krijgen. In het kader van het European News Media Forum zal een gestructureerde dialoog met de lidstaten, belanghebbenden en internationale organisaties worden opgezet om de aanbeveling voor te bereiden en uit te voeren.
• - 

  financiering: het verstrekken van duurzame financiering voor projecten die gericht zijn op juridische en praktische bijstand aan journalisten in de EU en daarbuiten, onder meer op het gebied van opleiding over veiligheid en cyberveiligheid voor journalisten en diplomatieke ondersteuning.
• - 

  een voor 2021 gepland initiatief om journalisten en het maatschappelijk middenveld te beschermen tegen misbruik van procesrecht (zogenaamde SLAPP-rechtszaken, d.w.z. strategische rechtszaken ter ontmoediging van burgerparticipatie).
• - 

  ondersteuning van EU-samenwerking tussen nationale mediaraden, andere zelfregulerende media-instanties, onafhankelijke mediaregulatoren en netwerken van journalisten, en initiatieven ter bevordering van journalistieke partnerschappen en normen.
• - 

  maatregelen ter ondersteuning van het pluralisme van de media, zoals het opzetten van een proefproject voor het monitoren van media-eigendom, het verstrekken van richtsnoeren voor de transparantie van media-eigendom, het bevorderen van een transparante en eerlijke toewijzing van overheidsreclame, het bevorderen van mediadiversiteit en een Europese aanpak ten aanzien van de prominente aanwezigheid van audiovisuele mediadiensten van algemeen belang.

Hoe zal het actieplan voor Europese democratie desinformatie en buitenlandse inmenging tegengaan?

De EU zal bij haar werkzaamheden op dit gebied steeds uitgaan van de Europese waarden en beginselen en zal het recht op meningsuiting en toegang tot juridische inhoud volledig waarborgen. De maatregelen moeten de capaciteit van de EU en de lidstaten om desinformatie aan te pakken verbeteren, de verplichtingen en de verantwoordingsplicht voor onlineplatforms uitbreiden en de burgers in staat stellen met kennis van zaken beslissingen te nemen. Het actieplan heeft tot doel de transparantie te vergroten, manipulatietechnieken te beteugelen en economische prikkels voor de verspreiding van desinformatie te reduceren. Dit houdt onder meer in dat degenen die betrokken zijn bij beïnvloedingsoperaties en buitenlandse inmenging, efficiënter moeten worden afgeschrikt door middel van financiële sancties.

Enkele belangrijke maatregelen op dit gebied:

• - 

  het ontwikkelen van het instrumentarium van de EU voor de bestrijding van buitenlandse beïnvloeding en inmenging, onder meer via nieuwe instrumenten om de daders financiële sancties op te leggen en een nieuw protocol om de bestaande samenwerkingsstructuren ter bestrijding van desinformatie te versterken.
• - 

  het versterken van de praktijkcode betreffende desinformatie, aan de hand van duidelijke richtsnoeren voor platforms over de wijze waarop zij hun maatregelen tegen desinformatie kunnen opvoeren, en het opzetten van een robuust monitoringkader op dit vlak.
• - 

  financiering: het ondersteunen van nieuwe innovatieve projecten om desinformatie te bestrijden en mediageletterdheid te bevorderen in het kader van diverse EU-programma's, met name via maatschappelijke organisaties en instellingen voor hoger onderwijs, binnen en buiten de EU.

Hoe verhoudt het actieplan voor Europese democratie zich tot de wet digitale diensten?

De initiatieven in het kader van het actieplan voor Europese democratie, met name de richtsnoeren voor de versterking van de praktijkcode betreffende desinformatie en wetgeving voor meer transparantie inzake gesponsorde inhoud in een politieke context, vormen een aanvulling op de maatregelen die zullen worden voorgesteld in het kader van de wet digitale diensten.

Het wetgevingsvoorstel inzake digitale diensten voorziet, wat de onlineomgeving betreft, in een horizontaal kader voor regelgevend toezicht, verantwoordingsplicht en transparantie dat een reactie op de nieuwe risico's mogelijk maakt. De regels die worden voorgesteld, moeten ervoor zorgen dat meer verantwoording wordt afgelegd over de wijze waarop platforms inhoud modereren, over reclame en over algoritmische processen. Zeer grote platforms zullen verplicht worden de risico's van hun systemen te beoordelen op illegale inhoud en producten, maar ook op systeemrisico's voor de bescherming van openbare belangen en grondrechten, volksgezondheid en veiligheid.

De wet digitale diensten zal ook voorzien in een op coregulering gebaseerd achtervangmechanisme voor de maatregelen in het kader van een herziene en versterkte praktijkcode betreffende desinformatie. Op basis van deze coreguleringsaanpak zal de Commissie de inspanningen aansturen met tegen desinformatie gerichte acties rond een drietal pijlers:

• - 

  de Commissie zal richtsnoeren uitbrengen waarin wordt uiteengezet hoe platforms hun maatregelen moeten opvoeren om de tekortkomingen aan te pakken die aan het licht zijn gekomen bij de beoordeling van de praktijkcode betreffende desinformatie;
• - 

  de Commissie zal een oproep tot de ondertekenaars en relevante belanghebbenden doen om de praktijkcode overeenkomstig de richtsnoeren aan te scherpen;
• - 

  de Commissie zal een robuuster kader opzetten voor periodieke monitoring van de aangescherpte praktijkcode, voortbouwend op de ervaringen die bij het monitoren van desinformatie over COVID-19 zijn opgedaan.

Wie is geraadpleegd bij het opstellen van dit actieplan?

De Commissie heeft van 15 juli tot en met 18 september 2020 een openbare raadpleging gehouden. Er werden in totaal 338 reacties ontvangen: 208 (61 %) van particulieren en 130 (38 %) van overheidsinstanties, ngo's, de academische wereld, bedrijfsverenigingen, ondernemingen en vakbonden. Voorts zijn er bijdragen binnengekomen van grote onlineplatforms, overheden, maatschappelijke organisaties en beroepsverenigingen. Uit de reacties blijkt dat de risico's van inmenging in de democratie in de EU breed worden onderkend en dat gerichte maatregelen, zowel online als offline, noodzakelijk worden geacht.

Houdt het actieplan rekening met de COVID-19-pandemie?

Door de COVID-19-pandemie hebben bepaalde uitdagingen er nog een dimensie bij gekregen. De uitzonderlijke noodmaatregelen ter bestrijding van de gezondheidscrisis hebben een impact gehad op het politieke proces en hebben op sommige plaatsen aanleiding gegeven tot bezorgdheid over de gevolgen voor de democratie. Sinds half maart monitort de Commissie de maatregelen van de lidstaten en de gevolgen ervan voor de rechtsstaat, de democratie en de grondrechten. Hoewel de pandemie nog woedt en in verschillende lidstaten nog noodmaatregelen van kracht zijn, wordt nu al, in het rechtsstaatverslag 2020, gewezen op een aantal problemen die zich hebben voorgedaan in het kader van nationale debatten en de juridische en politieke crisisrespons. De Commissie werkt in het kader van het Europees samenwerkingsnetwerk voor verkiezingen ook samen met de lidstaten om goede praktijken en aanpassingen te bevorderen zodat verkiezingen ook in de huidige context op een vrije en eerlijke wijze hun beslag kunnen krijgen.

De pandemie heeft ook het belang aangetoond van een programma om permanent te monitoren welke inspanningen de platforms en de relevante brancheorganisaties leveren om onlinedesinformatie in verband met COVID-19 te beperken. De resultaten van deze monitoring zullen van pas komen bij de totstandbrenging van een robuuster kader.

Hoe verhoudt het actieplan zich tot andere recente EU-initiatieven op het gebied van de rechtsstaat en de grondrechten?

Dit actieplan voor Europese democratie is een onderdeel van bredere inspanningen op EU-niveau om de democratie, gelijkheid en eerbiediging van de mensenrechten te versterken. Samen met het nieuwe Europese rechtsstaatmechanisme, de nieuwe strategie ter versterking van de toepassing van het Handvest van de grondrechten en de voorgestelde maatregelen om gelijkheid in de EU te bevorderen en te beschermen, zal het actieplan voor Europese democratie een belangrijke motor zijn om de Europese democratie een nieuwe impuls te geven. Het actieplan zal Europa helpen de uitdagingen van het digitale tijdperk aan te gaan. De gehechtheid aan de democratie is ook verankerd in het externe optreden van de EU en staat centraal in de werkzaamheden van de EU met betrekking tot toetredingslanden en nabuurschapslanden.

Meer informatie

Persbericht over het actieplan voor Europese democratie

Factsheet over het actieplan voor Europese democratie

Website inzake het actieplan voor Europese democratie