Voorkom dat Poolse burgers (en wijzelf) slachtoffer worden van juridische kamikaze - Hoofdinhoud

‘Escalatie’, een ‘fundamenteel keerpunt’ en een ‘juridische loopgravenoorlog’. Niet vaak roepen uitspraken van Poolse en Europese rechters zulke bewoordingen op in Nederlandse media. Terwijl een Pools hof vorige week concludeerde dat de wetgeving in Polen boven die van de EU staat, deed het Europese Hof van Justitie juist twee uitspraken die stelden dat de onafhankelijkheid van rechters in Polen niet meer veilig is.Het ingewikkelde juridische getouwtrek tussen Poolse en Europese rechters duurt nu al jaren. De Europese Commissie mag niet langer treuzelen: het is de hoogste tijd dat we in actie komen en onze rechtsstaat met alle middelen verdedigen.

Uitholling van de rechtsstaat

Bij toetreding tot de EU tekende Polen voor de Europese rechtsorde, die de grondrechten van alle Europeanen garandeert. Dit is het fundament onder de Europese Unie. Precies daar plaatsen de Poolse leiders nu een bom onder. Zij zetten zichzelf daarmee juridisch buitenspel, maar het is bovenal een volgende stap in de uitholling van de rechtsstaat in Polen.

Sinds de nationalistisch-conservatieve Partij voor Rechtvaardigheid en Justitie (PiS) in Polen aan de macht is, breekt de regering de onafhankelijke rechtspraak in Polen steeds verder af

Sinds de nationalistisch-conservatieve Partij voor Rechtvaardigheid en Justitie (PiS) in Polen aan de macht is, breekt de regering de onafhankelijke rechtspraak in Polen steeds verder af. Een manier waarop zij rechterlijke besluiten naar haar hand zet, is het benoemen van politiek-loyale rechters in het omstreden Poolse Constitutioneel Tribunaal.

De Europese Commissie klaagde de Poolse regering vanwege deze politieke inmenging in de rechtspraak aan bij het Europees Hof. Door de uitspraak van het hoogste juridische EU-orgaan hierover naast zich neer te leggen, trekt Polen de waarde van Europese regels in twijfel. Dat heeft niet alleen grote gevolgen voor de levens van veel mensen in Polen, maar ook voor ons. De uitlevering van verdachten, het oplossen van geschillen tussen EU-bedrijven en het straffen van Europese burgers gebeurt ook in de Poolse rechtbanken. Als in elke lidstaat andere spelregels gelden, wordt Europese samenwerking haast onmogelijk.

Snel reageren en volhouden

Het juridische gevecht demonstreert hoeveel controle de Poolse regering al over de rechtspraak heeft. De PiS-politici zetten alles in om hun macht te behouden en ultraconservatief, anti-Europees beleid in Polen door te voeren. Eerder dit jaar spraken Poolse rechters zich bijvoorbeeld uit voor een bijna compleet verbod op abortus. Ook de persvrijheid en lhbti-rechten komen steeds verder in de knel.

Dat de Europese Commissie in actie moet komen is duidelijk. In de afgelopen jaren reageerde de EU vaak te traag op autocratische ontwikkelingen in Hongarije en Polen. Alleen wat inbreukprocedures en rechtszaken, vaak zonder gevolgen, zijn niet genoeg. Tegen beide landen loopt de artikel 7-strafprocedure, maar die ligt al veel te lang stil Dat ligt vooral aan de lidstaten, maar ook de Commissie reageert vaak te passief.

Na de ferme taal richting Hongarije over de nieuwste anti-lhbti-wet, is het nu tijd voor concrete actie door de artikel 7-procedures voortvarend op te pakken

Om echt druk uit te oefenen op Polen, moet de Europese Commissie de goedkeuring van het Poolse plan om gebruik te maken van het corona-herstelfonds opschorten. Alle Europese lidstaten kunnen een groot bedrag ontvangen uit dit fonds om de economie weer op gang te krijgen. Zolang het Poolse plan nog niet is goedgekeurd, kan de Europese Commissie Polen er mogelijk toe dwingen terug te komen van de huidige juridische kamikaze.

Deze strategie past de Commissie ook toe bij het Hongaarse coronaherstelplan. Daarnaast verwacht ik actie van de lidstaten. Na de ferme taal richting Hongarije over de nieuwste anti-lhbti-wet, is het nu tijd voor concrete actie door de artikel 7-procedures voortvarend op te pakken.

Voor de Poolse democraten

We hebben een probleem hebben met de Poolse regering, maar niet met de Polen. We staan achter de vele ontslagen rechters, die nu al weken door het land toeren om mensen uit te leggen wat er aan de hand is. We steunen de Poolse mensenrechtencommissaris Adam Bodnar, een van de overgebleven critici die zomaar aan de kant werd gezet als Ombudsman. En we komen op voor alle dappere lhbti-activisten en journalisten in het land, die nog altijd hun stem durven laten horen.

We moeten continu knokken voor de Europese waarden, de basis van onze samenwerking in de EU

We zijn alleen effectief tegen autocratische leiders door consciëntieus, snel en vasthoudend te reageren op elke schending van onze fundamentele waarden en rechtsstaat. Wachten brengt ons steeds verder in de problemen. Het ultimatum van de Europese Commissie aan het adres van Polen is bemoedigend en wellicht het begin van een actievere aanpak. We moeten continu knokken voor de Europese waarden, de basis van onze samenwerking in de EU. Dat doen we voor alle Europeanen, dus ook voor de inwoners van Polen die geloven in democratie en recht.