Kabinetscrisis 2025: asielmaatregelencrisis - Hoofdinhoud

Hoewel het kabinet-Schoof i al vele interne crises had gekend, waarvan een deel opgelost en een deel nog open, was asielmigratie de directe reden voor de val van het kabinet. Daarom bood minister-president Dick Schoof i op 3 juni 2025 het ontslag van het kabinet aan.

PVV-leider Geert Wilders i had een week voor de kabinetsval een persconferentie gehouden over de noodzaak om het hoofdlijnenakkoord open te breken, zodat er meer asielmaatregelen konden worden genomen. Hoewel zijn coalitiepartners aangaven dat zijn minister, Marjolein Faber i, hiermee aan de slag kon ging het Wilders niet snel genoeg en trok hij zijn partij terug uit de coalitie.

De asielcrisis

Het vorige kabinet, Rutte IV i, was ook gevallen op asiel. Toentertijd was het de VVD i die de maatregelen niet toereikend vond. Aangezien de coalitie met PVV i, VVD, NSC i en BBB i bestond uit partijen die allen aan de rechterkant van het politieke spectrum zitten, leek er nu aan de asielinstroom gewerkt te kunnen worden. Zeker aangezien de grootste partij, de PVV, een uitgesproken anti-(asiel)immigratie partij is.

Nog tijdens de formatie lieten de beoogde coalitiepartijen al zien harder op asiel te willen zijn. Zo probeerden ze via een motie de Eerste Kamer op te roepen om de spreidingswet, die de spreiding van asielzoekers door heel Nederland beter zou regelen, niet te behandelen tot na de formatie. Uiteindelijk stemde de Eerste Kamerfractie van de VVD toch voor de spreidingswet.

De partijen spraken daarna in hun hoofdlijnenakkoord af om ‘het strengste asielbeleid ooit’ te voeren. Er werd een afzonderlijk ministerie van Asiel en Migratie i opgezet, waar de PVV de minister leverde. Dit werd Marjolein Faber, die vanwege haar werk als lid van de Provinciale Staten en Eerste Kamer al bekend stond als 'hardliner'. Ook wilden ze via artikel 103 van de Grondwet de noodtoestand rondom asiel uitroepen.

Deze noodtoestand kwam er uiteindelijk niet. Dit leek voornamelijk te komen door NSC, de partij die onder andere was opgericht om ‘goed bestuur’ en de ‘constitutionele cultuur’ te bevorderen. De maatregelen moesten er uiteindelijk komen via een ‘spoedwet’. Tijdens de kabinetsval lagen deze plannen ook klaar om behandeld te worden.

Hierna werd de minister van Asiel en Migratie veelvuldig verweten dat ze te lang deed over haar wetsvoorstellen. Ook de intrekking van de spreidingswet liet maar op zich wachten. Zelf liet zij weten het gevoel te hebben dat ze wordt tegenwerkt, niet alleen door coalitiegenoten, maar ook door bijvoorbeeld de media en de Raad van State. Op 7 maart 2025 dient ze de Asielnoodmaatregelenwet in. Hierover zijn ruim 800 Kamervragen gesteld, waarvan een deel door NSC. Ook dit werd aangemerkt als tegenwerking.

Toch ging het voor de PVV niet snel genoeg. Op 19 mei 2025 stond er in De Telegraaf een artikel dat het netto migratiesaldo van het afgelopen jaar 130.000 was. Hierna kondigde Wilders nieuwe voorstellen aan. Tijdens een door hemzelf ingelaste persconferentie op 26 mei kwam hij met tien extra maatregelen.

Voorjaarsnota

Asiel was uiteindelijk zeker niet het enige thema waarop er onenigheid bestond. De regeringsperiode stond bol van crises en problematiek. Veel hiervan werd constant vooruitgeschoven. Dit waren thema’s als defensie (verhoging investeringen om te voldoen aan de NAVO-norm), stikstof, huisvesting en bestaanszekerheid.

Al deze onderwerpen kwamen samen bij de voorjaarsnota i van april 2025. Deze nota, normaal bedoeld om de begroting wat bij te stellen, mondde uit in een ware nieuwe ‘formatie’. De partijen onderhandelden uiteindelijk 25 uur aan een stuk door om tot een akkoord te komen. Bijzonder bij deze onderhandelingen was dat er naast de minister van Financiën, Eelco Heinen i (VVD), geen andere kabinetsleden aanwezig waren. De fractievoorzitters onderhandelden en de kabinetsleden kregen achteraf te horen of ze geld toe kregen, of moesten bezuinigen.

Al snel bleek dat een aantal van de afspraken niet haalbaar was. De voornaamste hiervan was de huurbevriezing voor sociale huurwoningen. Tijdens de onderhandelingen was er alleen getekend voor deze bevriezing voor huurders in de publieke secotr, terwijl er ook sociale huur in de private sector bestaat. Daarnaast zou de bevriezing het woningtekort verder verslechteren.

Ook werden er weer veel besluiten vooruit geschoven, bijvoorbeeld over stikstof. De kou was hierdoor allerminst uit de lucht.

Politieke situatie

In de Eerste Kamer had de coalitie geen meerderheid, ondanks de grote fractie van de BBB (eerst 16 leden, later één afsplitsing (Kemperman i) en één overstap naar D66 i (Croll i)). Dit kwam mede omdat NSC niet meedeed aan de voorgaande Provinciale Statenverkiezing en dus geen Eerste Kamerleden had.

NSC leek verder ook niet goed in de coalitie te liggen. Er werd veel over de partij gelekt en oprichter Pieter Omtzigt i moest het vaak ontgelden. Laatstgenoemde nam ook afscheid van zijn partij vanwege de steeds terugkerende burn-outklachten. Daarbij waren er ook al meerdere bewindspersonen van NSC opgestapt.

Wilders had, vrijwel altijd via het sociale media platform X, al meermaals gedreigd met een kabinetsval. Hierdoor leken andere partijen hem de laatste keer ook minder serieus te nemen.

Op 3 juni kwamen de partijleiders om 9 uur bijeen. Om kwart over 9 verliet Wilders de bijeenkomst om aan de media te vertellen dat de PVV zich terug zou trekken uit het kabinet-Schoof.

Na intern beraad besloten de overgebleven coalitiepartijen dat er niet meer genoeg steun was vanuit de Tweede Kamer voor het kabinet. Later die dag bood Schoof het ontslag van het kabinet aan de koning aan.

De politieke leiders van VVD (Yesilgöz i), NSC (Van Vroonhoven i) en BBB (Van der Plas i) reageerden direct na de val van het kabinet woedend, net als minister-president Schoof. Zij noemen het besluit van de PVV onverantwoord en onnodig. Het zijn zowel in binnen- als buitenland turbulente tijden en in Den Haag vindt een maand later de NAVO-top plaats.

De PVV trok direct al haar bewindspersonen terug uit het kabinet. Staatssecretarissen Ingrid Coenradie i en Zsolt Szabó i wilden aanblijven, maar de andere partijen achtten dit niet juist voor de geloofwaardigheid van het kabinet.