De politiek van het morele gelijk - Hoofdinhoud

Natuurlijk was er onder de congresgangers van GroenLinks en de Partij van de Arbeid grote vreugde over de brede steun van de leden voor de totstandkoming van een partij en de brede voorkeur voor Frans Timmermans als de lijsttrekker bij de eerstkomende verkiezingen.

De eenwording is ook wel vergemakkelijkt, als men zich realiseert dat GroenLinks weliswaar aansluiting heeft gezocht en gevonden bij de ‘internationale’ van ecologisten. Maar, als fusiepartij van de jaren negentig heeft zij een radicaal-socialistische (PSP i) en zelfs communistische (CPN i) herkomst, naast de belangrijke deelname van christen-radicalen (PPR i, EVP i). Dat staat allemaal wat dichter bij de sociaaldemocratie dan de groene partijen van België, Frankrijk of Duitsland. Omgekeerd noemt de Partij van de Arbeid zich graag en met recht een sociaaldemocratische partij, maar ook zij heeft meer wortels. Naast de sociaaldemocratie ging in 1946 ook een aantal groepen van christen-radicale en vrijzinnig-democratische herkomst in de PvdA op.¹⁾

Het werk is alleen nog lang niet af. Er moet een nieuwe partijorganisatie worden opgericht; er moeten nieuwe neven­instellingen worden opgezet, voorop een wetenschappelijk bureau. Dat kost tijd en energie en is soms belastend voor de persoonlijke verhoudingen. Wat misschien het belangrijkste besluit voor de langere termijn wordt: bij wie sluit de nieuwe partij zich in de Europese Unie aan, meer specifiek bij welke fractie in het Europese Parlement?

Wat helaas alvast vertrouwd voorkomt, is het vermogen zich in het zicht van verkiezingen in eigen voet te schieten met de uitspraak over een volledig wapenembargo tegen Israël. Die bracht pijnlijke verdeeldheid teweeg in eigen kring, ook al steunde zo’n 83% van het gezamenlijke congres van GroenLinks en PvdA de Kamermotie-Piri daarover. Het gaat immers niet over zomaar een onenigheidje, maar over de naar haar aard overgevoelige relatie met Israël. Het enig positieve eraan was, dat het geen verdeeldheid toonde tussen GroenLinks en PvdA maar daar dwars doorheen ging.

Als er sprake was van een gegroepeerde tegenstelling dan was het er een tussen generaties: ouderen zijn opgegroeid met de sterke, door de Holocaust bepaalde band met het volk van Israël; voor oude sociaaldemocraten is er bovendien het terugverlangen naar het jonge socialistische Israël van David Ben Gurion. Jongeren kennen die band niet en ze begrijpen die vaak ook niet. Zij zijn vertrouwd geraakt met begrippen als ‘Nakba’ (de verdrijving van Palestijnen uit grote delen van Israël in 1948) en bezetting (van de westelijke Jordaanoever).

Beide generaties zien met lede ogen de verwoesting van de Gazastrip aan en de acties van kolonisten op de Westbank. En natuurlijk, het volledig negeren van de tweestatenconstructie door zowel Hamas als de regering van Israël , begeleid door gruwelijke terreuracties van eerst Hamas en vervolgens de even gruwelijke wraak van het regime-Netanyahu. Dat tegen Israël sancties worden overwogen, is begrijpelijk. Wat niet begrijpelijk is: aan Israël middelen tot verdediging en bescherming van de eigen bevolking ontnemen met behulp van een volledig wapenembargo. Dan gaat het om weinig minder dan het voortbestaan van staat en volk van Israël als zodanig. Jongere noch oudere generaties mogen zich daaraan schuldig maken.

Wat hier gebeurt is het poneren van het eigen morele gelijk, ongeacht de politieke consequenties. Een oude kwaal van links in Nederland, die herinnert aan de kernwapenacties van de jaren tachtig. Die kwaal zal bij de fusie in elk geval niet verdwijnen. Het gaat om een actie die zich blindstaart op eigen overtuigingen, maar geen rekening houdt met het effect van zulk handelen. Dat laatste behoort, zoals Max Weber schreef in 1919,²⁾ in het politieke handelen de doorslag te geven.

Als werkelijk niemand buiten de eigen kring in staat of bereid is je te begrijpen, is er iets grondig mis. In de Tweede Kamer stond de fractie van GroenLinks-PvdA al praktisch alleen; daarbuiten is er, ook internationaal, geen begrip voor. De zoveel voorzichtiger acties van minister Veldkamp worden in de EU al amper begrepen, zeker niet gelet op de nieuwe oorlog van Israël met Iran.

Het roept herinneringen op aan het eenzame politieke gelijk van Max van der Stoel i in de jaren zeventig en tachtig, ook altijd ‘te voorzichtig’. Frans Timmermans was ooit zijn toegewijde leerling. Hij moet misschien toch nog eens in gedachten bij zijn leermeester te rade gaan.

• 1) 

  Een heldere beschrijving van de historie van SDAP i en PvdA in kort bestek levert: Ruud Koole, Gerechtigheid en vrijheid. Een kleine geschiedenis van de sociaal-democratie, (Amsterdam 2025).
• 2) 

  Max Weber, ‘Politik als Beruf’ (Oktober 1919), in zijn: Gesammelte Politische Schriften, (Tubingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck 1988), 505–560.