Politieke situatie Portugal

Met dank overgenomen van Europa Nu.

De regerende Socialistische Partij (PS) van premier Antonio Costa i behaalde in de verkiezingen van 2022 bijna 42 procent van de stemmen en wist daarmee een absolute meerderheid aan zetels te bemachtigen (117 van de 230) in het parlement. Andere linkse partijen en centrum rechts verloren stemmen, twee extreem rechtse partijen wonnen juist wat stemmen.

Na de val van het autoritaire bewind van Salazar (1932-1968) en Caetano (1968-1974) in de Anjer-revolutie van april 1974, werd Portugal omgevormd tot een parlementaire democratie. Het land kreeg in 1976 een nieuwe Grondwet. Nadien werden vrijwel steeds kabinetten gevormd door ofwel de PS ofwel de conservatief-liberale (centrumrechtse) PSD.

Portugal werd in 1986 lid van de Europese Unie. Het land was in de tweede helft van 2007 voorzitter van de EU i.

1.

Staatsvorm, partijen en kiesstelsel

Portugal is een parlementaire republiek. De minister-president is regeringsleider en de president staatshoofd. De president benoemt formeel de minister-president en ministers en heeft de bevoegdheid om het parlement te ontbinden. Verder heeft hij een vetorecht bij wetgeving, maar dat kan door het parlement worden overruled. De presidentsverkiezingen vinden iedere vijf jaar plaats; een president mag maximaal twee periodes in functie blijven.

De uitvoerende macht berust bij het kabinet. Kabinet en parlement hebben samen de wetgevende macht. Het parlement bestaat uit één Kamer, de Assembleia de República (de Vergadering van de Republiek). Een kabinet kan alleen regeren als het het vertrouwen van het parlement heeft. De uit 230 leden bestaande Assembleia heeft verder volledige wetgevende bevoegdheden (vetorecht, recht van amendement, begrotingsrecht) en controletaken.

In Portugal kan een Constitutioneel Hof wetten toetsen aan de Grondwet. Het houden van bindende referenda is mogelijk op voorstel van de regering of het parlement. Ook kiezers kunnen een referendum aanvragen. In 2007 werd abortus na een referendum gelegaliseerd.

Kiesstelsel

De president wordt rechtstreeks gekozen, waarbij de kandidaat die de absolute meerderheid behaalt, de winnaar is. Zo nodig wordt een tweede ronde gehouden tussen de twee kandidaten met het meeste aantal stemmen in de eerste ronde.

De Assembleia wordt om de vier jaar gekozen via een stelsel van evenredige vertegenwoordiging in combinatie met districten. Er zijn 22 kiesdistricten; 18 op het vaste land, 1 op Madeira en 1 op de Azoren, 1 voor de Portugezen in andere EU-landen en 1 voor Portugezen elders in de wereld. Het aantal afgevaardigden per district hangt af van het aantal inwoners (Lissabon heeft bijvoorbeeld 48 afgevaardigden en Portalegre slechts twee).

Partijen

De belangrijkste politieke partijen zijn de sociaaldemocratische Partido Socialista (PS) en de centrumrechtse, conservatief-liberale Partido Social Democrata (PSD), die overigens is aangesloten bij de christendemocratische Europese Volkspartij i.

Ter rechterzijde bevindt zich ook de kleinere CDS-PP (Centro Democrático e Social - Partido Popular), een centrumrechtse, christendemocratische partij. Het is echter grondwettelijk verboden om religieuze aanduidingen (zoals christendemocraten) in partijnamen te gebruiken.

Aan de linkerzijde van het politieke spectrum staat het Linkse Blok (Bloco de Esquerda), een links-socialistische partij die is te vergelijken met de Nederlandse SP i. Eveneens links is CDU (Coligaçao Democrática Unitária), een samenwerking van de Portugese Communistische Partij (PCP) en Partido Ecologista Os Verdes (de Groenen). Er is ook een kleine milieupartij, PAN (Pessoas-Animais-Natureza (Volk-Dieren-Natuur).

2.

Zetelverdeling Assembleia vanaf 1985

jaar

PS

PSD

CDU

   

PRD

CDS-

PP

BE

Ov.

tot.

verkiezings-

datum

1985

57

88

     

45

22

 

38

250

6 oktober

1987

60

148

31

   

7

4

   

250

19 juli

1991

72

135

17

     

5

 

1

230

6 oktober

1995

112

88

15

     

15

   

230

1 oktober

1999

115

81

17

     

15

2

 

230

10 oktober

2002

96

105

12

     

14

3

 

230

17 maart

2005

121

75

14

     

12

8

 

230

20 februari

2009

97

81

15

     

21

16

 

230

27 september

2011

73

105

16

     

24

8

 

230

5 juni

2015

86

89

17

     

18

19

1

230

4 oktober

jaar

PS

PSD

PCP

CH

IL

PAN

CDS-

PP

BE

Ov.

tot.

verkiezings-

datum

2019

108

79

12

1

 

4

5

19

5

230

6 oktober

2022

117

71

6

12

8

1

3

5

3

230

30 januari

3.

Kabinetten vanaf 1985

naam

periode

kleur

partijen

belangrijke ministers

Cavaco Silva I

6 november 1985-17 augustus 1987

centrumrechts

PSD

BuZa: Pires de Miranda

Cavaco Silva II

17 augustus 1987-31 oktober 1991

centrumrechts

PSD

BuZa: De Deus Pinheiro i

Cavaco Silva III

31 oktober 1991-28 oktober 1995

centrumrechts

PSD

BuZa: De Deus Pinheiro

1992: Barroso

Guterres I

28 oktober 1995-25 oktober 1999

sociaaldem.

PS

BuZa: Gama

Guterres II

25 oktober 1999-6 april 2002

sociaaldem.

PS

BuZa: Gama

Barroso

6 april 2002-17 juli 2004

centrumrechts

PSD

BuZa: Gouveia

Santana Lopes

17 juli 2004-12 maart 2005

centrumrechts

PSD

BuZa: Monteiro

Sócrates I

12 maart 2005-26 oktober 2009

sociaaldem.

PS

BuZa: Freitas do Amaral

2006: Amado

Sócrates II

26 oktober 2009-21 juni 2011

sociaaldem.

PS

BuZa: Amado

Passos Coelho

21 juni 2011- 26 november 2015

centrumrechts

PSD-CDS

BuZa: Portas

Costa

26 november 2015 - heden

links

PS

BuZa: Silva

2022: Cravinho