Kabinetsformatie 1946 - Hoofdinhoud

De eerste naoorlogse verkiezingen i leverden overwinningen op voor de KVP i en de PvdA i, waardoor samenwerking tussen deze twee voor de hand lag, temeer omdat de PvdA een nationaal kabinet afwees. Formateur werd de katholiek Beel i, die in twee weken een uitvoerig programma opstelde.

Het kabinet werd daarmee feitelijk het eerste parlementaire kabinet sinds de val van het kabinet-Colijn I i in 1925. Formateur Beel sprak daarom van een Nieuw Bestand. In betrekkelijk korte tijd bracht de formateur een kabinet met vijf katholieken, vijf socialisten en vier partijlozen tot stand.

Verkiezingsuitslag

De KVP kwam als grootste uit de bus. De nieuw opgerichte PvdA had meer winst verwacht, terwijl de KVP tegen de verwachtingen in winst had geboekt ten opzichte van de laatste verkiezingen, in 1937 i. De door de PvdA gehoopte doorbraak i bleef uit, onder meer door de terugkeer van een katholieke partij en door oproepen van de bisschoppen om daaraan trouw te blijven.

Benoeming formateur

De koningin benoemde demissionair minister van Binnenlandse Zaken Beel (KVP) tot formateur. Belangrijke stappen daartoe waren gezet toen Beel en Drees samen per auto naar paleis Het Loo reisden om advies uit te brengen. Beel liet Drees i weten tegen terugkeer van Schermerhorn te zijn (ook als minister) en Drees stemde ermee in dat Beel formateur en premier zou worden. De nieuwe KVP-leider, oud-minister Romme i, was voor de PvdA niet acceptabel als formateur en een keuze voor twee formateurs werd door de KVP afgewezen.

Formatie-Beel

Beel stelde een lijvig ontwerp-regeringsprogramma op, dat hij rondstuurde aan de fractievoorzitters van de grootste partijen. Alleen KVP en PvdA reageerden positief. Bovendien wenste de PvdA een tweepartijenkabinet. Enkel de paragraaf over de kwestie-Indonesië kreeg nog extra aandacht, na overleg van Beel en zijn beoogde vicepremier Drees met hoge Nederlandse diplomaten. Het Indië-beleid van het kabinet-Schermerhorn werd op hoofdlijnen voortgezet.

Ten opzichte van het kabinet-Schermerhorn moest de PvdA enkele departementen (Economische Zaken, Onderwijs) prijsgeven. De KVP had die posten direct geclaimd. Er kwam een katholiek (Huysmans i) op Economische Zaken en niet PvdA'er Vos i, die Verkeer en Waterstaat kreeg. Gielen i verving Van der Leeuw i op Onderwijs. Jonkman i kwam in plaats van Logemann i op Overzeese Gebiedsdelen. Hij trad nadat hij minister was geworden toe tot de PvdA. Van hem werd verwacht dat hij beter zou opkomen voor de Nederlandse belangen dan Logemann en dat hij ook beter tegenwicht kon bieden aan Van Mook i.

Beel ging het premierschap met het ministerschap op Binnenlandse Zaken combineren, waardoor het ministerie van Algemene Zaken tijdelijk opgeheven werd. Uiteindelijk was de portefeuilleverdeling 5-5-4 met vijf posten voor zowel de KVP als de PvdA en vier posten voor partijloze ministers.

Premier Schermerhorn i keerde niet terug als minister (hij werd even genoemd voor Buitenlandse Zaken), maar zou wel als lid van een driemanschap (Commissie-Generaal) naar Nederlands-Indië gaan om te onderhandelen met leiders van de Republik Indonesia.

Het regeringsprogramma van 1946 omvat de afspraken gemaakt tussen regeringspartijen KVP i en PvdA i en vormde de basis voor het kabinet-Beel i. Het kabinet-Beel I i zette de beleidslijnen voor het economisch herstel van het kabinet-Schermerhorn-Drees i voort. Het 'Nieuwe Bestand', de samenwerking tussen KVP i en PvdA i, en de door formateur Beel i opgestelde Proeve voor het regeringsbeleid, vormde voor langere tijd de basis voor het kabinetsbeleid (ook na 1948). Centraal stond de heropbouw van Nederland na de Tweede Wereldoorlog.

Dit waren een aantal van de belangrijkste richtlijnen uit het regeringsprogramma:

De formateur

De fractievoorzitters bij de onderhandelingen

De vaste adviseurs van de koningin

Meer over